Đời sống vỉa hè Sài Gòn, không gian văn hoá bị bỏ quên

Cuốn sách "Đời sống vỉa hè Sài Gòn" là một nghiên cứu đặt đời sống vỉa hè dưới một ánh sáng khác. Nơi đó vỉa hè có sức sống riêng, tinh thần riêng, thấm đẫm văn hóa và phản ánh đời sống của người dân, chứ không chỉ là một khoảng không gian vô hình luôn câm lặng.

Tác giả cuốn sách, Giáo sư Annette M. Kim và nhóm nghiên cứu không gian đô thị (SLAB) của bà, nhờ sống ở Sài Gòn nhiều năm mà vỡ lẽ được rằng cái căn cốt của vỉa hè không nằm ở lớp bê tông tạo ra nó mà ở chính những hàng quán, sinh hoạt, và câu chuyện mưu sinh đời thường.

Nhóm nghiên cứu đã dày công thu thập các ghi chép lịch sử về vỉa hè từ văn khố, số liệu thống kê, quy hoạch đô thị, ảnh chụp, cũng như xem xét tài liệu học thuật của các nhà sử học về các giai đoạn khác nhau trong lịch sử để kể cho người đọc một câu chuyện sống động tươi nguyên về sự chuyển mình của vỉa hè Sài Gòn.

Chính quyền nào cũng muốn ra sức dẹp bỏ vỉa hè với lý do muốn thành phố trật tự và tiên tiến hơn.  Do thiếu kinh phí, thiếu  nhân lực nên cả những chiến dịch hăng hái nhất cũng sẽ trở nên yếu dần, sau đó lại được nới lỏng vì tác động tiêu cực về kinh tế lên người dân.

Từ năm 1980 đến nay, vỉa hè Sài Gòn vẫn bền bỉ níu giữ cái không khí hấp dẫn đặc trưng của nó. Dù những người phụ thuộc vào vỉa hè ngày càng chịu nhiều áp lực do thay đổi có phần cứng nhắc ở đô thị và mật độ dân số đông, nhưng không thể phủ nhận không gian vỉa hè chính là nền móng cho đời sống văn hóa và dân sự tại Sài Gòn.

Trong sách, Giáo sư Kim cho rằng, thành phố dù đang phải đối mặt với thách thức của đô thị hóa nhưng người dân vẫn luôn hào hiệp và sẵn sàng chia sẻ khoảng không gian này với nhau. 

Bà đã len lỏi giữa những vỉa hè Sài Gòn, quan sát và nhận ra rằng, khoảng không gian nhỏ nơi đây khác biệt và đáng nhớ đến thế bởi nó truyền tải những câu chuyện vừa gai góc, vừa nhân ái về thân phận con người.

Ở Sài Gòn, phần đông mọi người tỏ thái độ đồng cảm với những người bán hàng ở vỉa hè. 

Annette M. Kim đã nghiên cứu những không gian của vỉa hè Sài Gòn bằng tư duy của một học giả chính sách công, nhưng chuyển tải chúng dưới góc nhìn của một chuyên gia về nghệ thuật thị giác. Với "Đời sống vỉa hè Sài Gòn", bà đã giúp ta nhận ra những biểu tượng và thứ ngôn ngữ độc đáo của vỉa hè.

Giáo sư Kim chỉ ra rằng ở Sài Gòn, thiết kế đô thị quy chuẩn không hề phù hợp với thực tiễn đô thị. Lấy lý do buôn bán trên vỉa hè gây cản trở giao thông, mất vệ sinh an toàn thực phẩm và làm xấu mỹ quan thành phố, ngày càng nhiều chiến dịch giải tỏa vỉa hè được chỉ đạo sát sao và gay gắt. Nhưng mục tiêu biến Sài Gòn thành Singapore thứ hai không phải là chuyện đơn giản, không chỉ do thiếu nhân lực hay kinh phí, mà vì nét độc đáo của Sài Gòn được cả người dân lẫn khách du lịch đánh giá là nằm trên không gian này. Mất đi vỉa hè nhộn nhịp hàng quán và những nụ cười thân thiện, Sài Gòn có gì khác biệt với những đô thị khác?

Dựa trên định hướng tập trung khai thác và phát triển du lịch của Việt Nam, Kim khảo sát khách du lịch để trả lời cho câu hỏi tại sao họ lại chọn đến Việt Nam. Kết quả thu về cho thấy phần đông du khách cảm nhận Sài Gòn sôi động, thú vị và khác biệt với những thành phố khác không chỉ bởi những địa điểm tham quan mang tính lịch sử mà còn bởi chính những món ăn đường phố, sự tương tác thân tình và nhộn nhịp trên vỉa hè.

Cuối cùng cuốn sách chỉ ra rằng, nếu thành phố muốn tăng cường phát triển du lịch thì vỉa hè là một trong những khía cạnh nên được chú ý nhất. Cuộc sống trong không gian này cần được giữ lại để phát huy hết  sức hấp dẫn của nó chứ không phải phá bỏ hoàn toàn, chỉ cần ta quản lý tốt hơn.