Báo Quân giải phóng miền Nam Việt Nam (1963-1975): Một phần xương máu của báo chí cách mạng

Báo Quân giải phóng ra số đầu tiên vào ngày 1/11/1963, ngẫu nhiên trùng với ngày giới tướng lĩnh Sài Gòn, được Mỹ hậu thuẫn, làm đảo chính lật đổ chính quyền Ngô Đình Diệm. Cuộc kháng chiến chống Mỹ kết thúc, báo dừng lại ở số 338, ra ngày 15/10/1975.

Trong điều kiện chiến tranh khốc liệt, việc viết được một bài báo và chuyển tay bài báo ấy (xé từ cuốn sổ học trò 100 trang) về tòa soạn đã khó, việc in ấn ra tờ báo để phát hành đến từng trung đội Quân giải phóng trên toàn miền càng khó hơn. Vậy mà chỉ trong 12 năm, những người làm báo Quân giải phóng đã cho ra đời được 338 số. Báo có đủ tất cả các chuyên mục: xã luận, bình luận, thông cáo báo chí, tin tức thời sự, phóng sự, ghi chép, tường thuật, tổ tiên ta đánh giặc, gương người tốt việc tốt, tùy bút, thơ, tranh, biếm họa…

Có thể nói rằng, cũng như những phương tiện truyền thông khác lúc bấy giờ như Báo Giải phóng, Đài Phát thanh Giải phóng, nội dung của báo Quân giải phóng phản ánh, quy chiếu cuộc chiến tranh chống Mỹ trên chiến trường miền Nam từ hướng tiếp cận của những người lính cách mạng. Geoffrey Ward, nhà văn, nhà sử học người Mỹ (sinh năm 1940, cùng thời với đa số các phóng viên báo Quân giải phóng) nói: "Báo chí là bản nháp đầu tiên của lịch sử".

Trong 338 số ấy, các thế hệ cán bộ, phóng viên, biên tập viên của báo đã công bố hàng nghìn tin bài (chưa kể hàng trăm bài khác được đăng trên các Báo Giải phóng, Quân đội nhân dân, Nhân dân, Đài Phát thanh Giải phóng, Đài Tiếng nói Việt Nam…) phản ánh mọi hoạt động của quân và dân miền Nam từ năm 1963 đến năm 1975.

Đó là những bài báo quán triệt chủ trương, nhiệm vụ đấu tranh trong từng thời kỳ lịch sử cụ thể; phổ biến các tấm gương tập thể và cá nhân điển hình, những thông tin tri thức và bài học kinh nghiệm về xây dựng lực lượng và nghệ thuật quân sự của lực lượng vũ trang; là những bài báo tố cáo bản chất, âm mưu, thủ đoạn của đế quốc Mỹ và chính quyền, quân đội Sài Gòn, khích lệ nhân dân và lực lượng vũ trang vượt qua mọi gian nan thử thách, tiến lên giành thắng lợi cuối cùng.

Hoạt động của Báo Quân giải phóng đã thực sự trở thành một bộ phận quan trọng hợp thành mũi đấu tranh chính trị trong phương châm hai chân ba mũi ba vùng; một thứ vũ khí tin cậy và sắc bén của Quân ủy, Bộ Tư lệnh, các lực lượng vũ trang nhân dân giải phóng miền Nam Việt Nam trên lĩnh vực chính trị, tư tưởng và văn hóa.

Với tâm huyết phục dựng diện mạo của tờ báo có vai trò lịch sử quan trọng, Đại tá PGS.TS Hồ Sơn Đài đã dành trọn 2 năm sưu tầm tư liệu, gặp gỡ nhân chứng để từ đó cho ra đời tập sách như một công trình khoa học quý hiếm.

Tập sách dày 400 trang đầy ắp tư liệu. Với 108 số báo có trong tay, tác giả Hồ Sơn Đài đã phục dựng được quá trình hình thành và phát triển của Báo Quân giải phóng một cách trung thực và sinh động.

Điều đáng chú ý là không chỉ tái hiện vai trò lịch sử của Báo Quân giải phóng, PGS.TS Hồ Sơn Đài còn khắc họa chân dung của những người tạo dựng ra nó. Trong đó, tác giả đã công bố những tư liệu quý mà như chân dung 64 người từng làm việc trực tiếp tại Báo Quân giải phóng, từ những tổng biên tập đầu tiên đến các phóng viên, biên tập viên. Có những người đã mãi mãi nằm lại chiến trường như các nhà báo liệt sĩ Phạm Ngọc Châu, Thân Trọng Hân…

Đại tá, PGS.TS Hồ Sơn Đài tâm sự: "Gần nửa trong số họ đã ra đi trước và sau ngày 30/4. Tôi viết cuốn sách nhỏ này, phần để góp tư liệu cho nỗ lực phục dựng lịch sử Việt Nam thời hiện đại, phần để tri ân các cựu cán bộ, phóng viên, nhân viên, những người giờ đây dù tuổi đã trên, dưới tám mươi, vẫn vẹn nguyên niềm tự hào một thời làm Báo Quân giải phóng".