NSND Triệu Trung Kiên: Dựng vở về Bác thì các thủ pháp nghệ thuật đều trở thành thứ yếu

Khi thực hiện những vở cải lương về đề tài danh nhân, chính luận thì đâu là điểm thu hút khiến anh có được niềm đam mê sáng tạo và thành công?

- Việc dàn dựng những vở diễn chính luận về những danh nhân, anh hùng dân tộc thường là mong muốn cũng như là ưu tiên hàng đầu của chúng tôi. Những danh nhân, anh hùng dân tộc có thể nói là những bậc vĩ nhân, là tinh túy của trời đất là tinh anh của giống nòi.

Họ được sinh ra để lãnh một sứ mệnh cao cả, viết nên những trang sử hào hùng cho dân tộc. Biết bao những tấm gương như thế đã được nhân dân suy tôn, phong thánh, phong thần. Bằng ngôn ngữ nghệ thuật sân khấu chúng tôi cũng muốn góp một tiếng nói để tôn vinh các bậc tiền nhân có công với nước, đồng thời cũng muốn nhắc nhở các thế hệ mai sau phải luôn ghi nhớ công ơn. Từ những suy nghĩ ấy, nên mỗi tác phẩm về danh nhân, anh hùng dân tộc với chúng tôi là một trách nhiệm, một nghĩa vụ, cũng là khát vọng và cả đam mê.

Về vở diễn gồm có nhiều phần là Nước non vạn dặm anh có thể chia sẻ một số thông tin về kế hoạch cho các phần tiếp theo?

- Trước đây từng có bộ ba Bài ca giữ nước của tác giả Tào Mạt được dàn dựng trên sân khấu chèo và đã trở thành một tượng đài nghệ thuật bất hủ. Tôi cũng rất ngưỡng mộ tác giả và tác phẩm này. Nước non vạn dặm trước tiên là tâm huyết của cả một đời người. Tác giả, PGS. TS Nguyễn Thế Kỷ vốn là người con xứ Nghệ với một tình cảm khó diễn tả bằng lời đối với vị cha già dân tộc. Có lẽ do đó ông đã gửi gắm tất cả vào một dự án nghệ thuật đặc biệt.

Tác phẩm sử thi nghệ thuật Nước non vạn dặm được tác giả sáng tác cùng lúc ở cả hai thể loại văn học, đó là tiểu thuyết và kịch bản sân khấu. Phần đầu với tiêu đề Nợ nước non đã ra đời với cuốn tiểu thuyết tập 1 và vở vải lương Nợ nước non mà Nhà hát chúng tôi đã dàn dựng thành công và thực hiện các đêm diễn đầu tiên ở Thủ đô Hà Nội; thành phố Hồ Chí Minh; tỉnh Bình Phước; tỉnh Long An; tỉnh Đồng Nai, được dư luận vô cùng khen ngợi.

Sắp tới, vở diễn sẽ tiếp tục được triển khai ở khu vực miền Trung và nhiều tỉnh thành khác. Phần thứ hai với tiêu đề Lênh đênh bốn biển, kể về giai đoạn Bác Hồ bôn ba khắp năm châu, bốn biển để tìm đường cứu nước và phần ba Người là Hồ Chí Minh, kể về gia đoạn Bác trở về lãnh đạo cách mạng trong nước để có ngày Quốc khánh 2/9 và chiến thắng Điện Biên Phủ lừng lẫy địa cầu năm 1954.

Hai phần tiếp theo dự kiến sẽ tiếp tục được triển khai trong các năm 2023 và 2024, trong đó phần hai chúng tôi dự kiến sẽ tiếp tục là sự góp mặt của nghệ sĩ cải lương hai miền Nam - Bắc.

Lấy hình tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh làm trung tâm, về phong cách dàn dựng Nợ nước non có những yêu cầu gì đặc biệt hơn so với các tác phẩm anh đã thực hiện trước đó như Linh khí trời Nam, Đế đô sóng cả, Chuyện tình Khau Vai, Mai Hắc Đế, Huyền thoại gò rồng ấp, Ngàn năm mây trắng…?

- Với tôi, được dàn dựng một tác phẩm về Bác là một điều vô cùng đặc biệt. Nhà hát Cải lương Việt Nam chúng tôi từng có ba lần xây dựng tác phẩm về hình tượng của Người. Lần thứ nhất là vào năm 1976 với vở Người công dân số Một, tác giả: Hà Văn Cầu - Vũ Đình Phòng; Đạo diễn: NSND Dương Ngọc Đức, NSƯT Sỹ Hùng. Đây và vở diễn tiêu biểu của Sân khấu Việt Nam sau thống nhất đất nước. Lần thứ hai là tác phẩm sử thi về Bác tham gia Lễ hội Làng Sen năm 2003 do NSƯT Lê Chức biên soạn và dàn dựng. Và hiện tại sẽ là bộ ba Nước non vạn dặm.

Dựng vở về Bác thì các thủ pháp nghệ thuật đều trở thành thứ yếu, điều cốt lõi là phải xây dựng thành công hình tượng, nhân cách và tư tưởng của Bác vốn đã vô cùng quen thuộc đối với mỗi người dân Việt Nam.

Điều quan trọng tiếp theo là tác phẩm phải tạo nên những rung cảm sâu sắc đối với mỗi người xem. Bên cạnh đó, sức hấp dẫn của một tác phẩm nghệ thuật là không thể thiếu trong đời sống văn hóa nghệ thuật hôm nay. Xem Nợ nước non, hầu hết ý kiến của khán giả đều đánh giá cao tác phẩm.

Họ một lần nữa được chiêm ngưỡng hình ảnh của Bác kính yêu, những biến cố mà Bác và gia đình đã phải trải qua trong 21 năm đầu đời của Người. Những tư tưởng yêu nước sớm hình thành ở một chàng trai trẻ và vở diễn cũng lý giải nguyên nhân do đâu Bác đã nhìn ra để lựa chọn con đường cứu nước đúng đắn, đưa dân tộc ta đến độc lập, tự do.

Bên cạnh đó, khán giả đã vô cùng xúc động trước nhiều phân cảnh và hết sức thú vị trước những sáng tạo nghệ thuật bất ngờ, tạo nên sức hấp dẫn cho một tác phẩm mang tính sử thi, chính luận. Những điều đó đã cổ vũ và tiếp thêm hưng phấn để ê-kíp sáng tạo tiếp tục cống hiến trong những phần tiếp theo của dự án.

Về sự thể hiện hình tượng Bác Hồ thời trẻ, anh đánh giá như thế nào qua cách trình diễn của nghệ sĩ Minh Hải?

- Có thể nói, Nguyễn Tất Thành là vai diễn để đời của nghệ sĩ Minh Hải. Anh đã được người xem đánh giá cao và dành rất nhiều tình cảm yêu mến. Minh Hải đã rất nỗ lực trong vai diễn lần này, điều đó là đương nhiên vì được thể hiện hình tượng của Bác là mơ ước của mỗi một nghệ sĩ sân khấu.

Minh Hải với ngoại hình có nhiều nét giống với hình tượng của Bác, cùng nỗ lực tìm tòi, nghiên cứu, học hỏi và làm việc với thái độ cầu toàn, anh đã hoàn thành xuất sắc nhân vật được giao. Minh Hải vốn sở trường ở các dạng vai kép chính hào hoa, có chút điệu đàng, cuốn hút. Nhưng lần này tôi cùng trợ lý đạo diễn Dạ Ngọc Hương đã phải liên tục nhắc nhở để Minh Hải ổn định lối diễn mộc mạc nhất, chân thực nhất, dung dị nhất trong từng lời thoại, từng câu ca, từng nét diễn.

Bản thân Minh Hải phải tự luyện tập để có thể giảm hơn 6kg cho thực sự phù hợp với hình tượng của Bác. Một điều thú vị nữa là nhân vật Nguyễn Sinh Cung lúc 10 tuổi đã được giao cho cháu Anh Đức, là con trai đầu của Minh Hải. Hai cha con đã cung trao đổi, làm việc nghiêm túc và góp phần tạo nên thành công chung cho vở diễn. Cháu Anh Đức cũng đã làm khán giả không cầm được nước mắt trong cảnh diễn bà Hoàng Thị Loan lìa đời để lại hai con nhỏ bơ vơ… đây hẳn sẽ là một ký ức khó quên trong cuộc đời của cháu.

 Anh có đánh giá gì về vai trò của các vở diễn đề tài lịch sử đối với việc giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ?

- Dân tộc Việt Nam ta có những trang sử vô cùng hào hùng, vô cùng rạng rỡ. Đó là niềm tự hào của các thế hệ con người Việt Nam. Nó là nguồn năng lượng tích cực vô tận nuôi dưỡng tâm hồn con người, nuôi dưỡng lòng yêu nước, ý chí quyết tâm xây dựng một đất nước hùng mạnh.

Đề tài lịch sử không thể thiếu đối với nghệ thuật sân khấu đặc biệt là nghệ thuật truyền thống trong bối cảnh việc giáo dục truyền thống lịch sử hơn bốn nghìn năm của dân tộc hầu như chưa thỏa đáng. Chưa có nhiều kênh chuyển tải các kiến thức lịch sử ngoài sách báo và các bài học có phần khô cứng trên ghế nhà trường, nên cũng khó thể trách các thế hệ trẻ nước ta hiện nay ít quan tâm và hiểu biết về những trang sử hào hùng của chính dân tộc mình.

Vì vậy, rất cần các loại hình văn học, nghệ thuật phát huy thế mạnh để những kiến thức lịch sử của dân tộc Việt được phổ biến rộng rãi. Điều này góp phần giáo dục truyền thống yêu nước, đấu tranh gìn giữ độc lập dân tộc cho các thế hệ trẻ, cao hơn nữa là trở thành động lực cho phát triển đất nước.

Nghệ thuật sân khấu, đặc biệt là sân khấu truyền thống cần tiếp tục phát huy thế mạnh của mình trong việc xây dựng nhiều hơn các tác phẩm đề tài lịch sử với những sáng tạo mới mẻ, hấp dẫn. Đây cũng là một trong những cách lôi kéo khán giả quan tâm hơn và trở lại với nghệ thuật sân khấu nước nhà.

Cảm ơn anh đã chia sẻ thông tin!