Bất cập chính sách nhà ở xã hội đang hướng đến người không cần mua?

Nghịch lý nơi thừa, nơi thiếu nhà ở xã hội

Theo Bộ Xây dựng, đến nay cả nước hoàn thành xây dựng 181 dự án với gần 94.400 căn nhà ở xã hội. Các địa phương đang tiếp tục triển khai 291 dự án nhà ở xã hội, quy mô xây dựng khoảng 271.500 căn hộ, với tổng diện tích sàn khoảng 14,52 triệu m2.

Trong đó, TP.HCM hiện có hơn 18.800 căn nhà ở xã hội, giai đoạn năm 2021 – 2025 dự kiến TP.HCM phát triển khoảng 35.000 căn nhà và đến giai đoạn 2026 – 2030 là khoảng 58.000 căn. Còn tại tỉnh Đồng Nai, hiện trên địa bàn tỉnh có 31 khu công nghiệp đang vào hoạt động với 618.000 công nhân. Dự kiến đến năm 2025 số lượng lao động có nhu cầu nhà ở tăng thêm khoảng 450.000 người.

Tuy nhiên tính đến nay toàn tỉnh mới đạt khoảng 4.500 căn nhà ở xã hội, nhà ở cho công nhân. Phần lớn lao động đang làm việc tại các khu công nghiệp vẫn phải thuê nhà trọ do người dân xây dựng. Đối với tỉnh Bình Dương cũng có chỉ tiêu phát triển 86.877 căn trong giai đoạn năm 2021 – 2030. Đến năm 2030 là 129.212 căn nhà ở xã hội. Tuy nhiên tính từ 2020, tỉnh cũng mới đưa vào sử dụng được khoảng hơn 35.700 căn, vẫn quá khiêm tốn so với mục tiêu đề ra.

Còn tại tỉnh Bắc Ninh hiện đã hoàn thành 7 dự án nhà ở xã hội, nhà ở công nhân với 4.000 căn hộ đủ điều kiện đưa vào sử dụng. Các chủ đầu tư đã rao bán 1.681 căn, nhưng rất ít công nhân đăng ký mua khiến còn tồn đọng 1.324 căn hộ. Theo Phó Chủ tịch Bắc Ninh Ngô Tân Phượng, lao động trẻ đến tỉnh này thu nhập chưa đủ mua nhà và thường chỉ có nhu cầu thuê.

"Tỉnh Bắc Ninh có hơn 70% công nhân tại địa phương này từ nơi khác đến. Trong đó, lực lượng lao động trẻ 18-30 tuổi đến làm việc tại thủ phủ công nghiệp miền Bắc chỉ có nhu cầu thuê thay vì mua nhà. Ngoài ra, công nhân cũng khó đáp ứng khả năng tài chính để mua nhà khi thu nhập 9-10 triệu đồng/tháng và ngoài trang trải sinh hoạt phí, người lao động đã khó khăn còn thường phải dành dụm để gửi thêm tiền về quê cho gia đình", ông Phượng cho biết.

Ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản TP.HCM cho rằng bên cạnh rào cản thủ tục mua nhà khó khăn, không còn phù hợp thì lãi suất trong gói vay ưu đãi 120.000 tỷ đồng cho nhà ở xã hội vẫn đang quá cao, là gánh nặng của những người mua.

"Nhiều người đủ điều kiện mua thì không có tiền, không dám vay ngân hàng với lãi suất gói tín dụng 120.000 tỷ đồng lên đến 7,7%/năm, chỉ kéo dài trong 5 năm và chỉ thấp hơn lãi vay thương mại 1 – 1,5%/năm. Trong khi đó, những người có tiền thì không nằm trong đối tượng là công nhân và người đủ điều kiện xét mua", ông Châu cho biết.

Đối tượng thụ hưởng nhà ở xã hội không có nhu cầu mua?

Hiện nay, nhiều quy định hiện hành về người thuộc diện được mua nhà ở xã hội đã không còn phù hợp. Ví như việc cần đáp ứng điều kiện về nhà ở, cư trú và mức thu nhập. Trong đó, điều kiện về cư trú là phải có đăng ký thường trú tại nơi có dự án triển khai hoặc đăng ký tạm trú từ một năm trở lên. Hay việc quy định đối tượng mua nhà ở xã hội không được thuộc diện phải nộp thuế thu nhập cá nhân, tức lương không quá 11 triệu đồng/tháng đã lỗi thời. Trong khi giá nhà ở xã hội đã tăng gần gấp đôi sau 5 năm, cách xác định thu nhập thấp là điều kiện quan trọng để được mua nhà vẫn như 8 năm trước.

Bộ Xây dựng cũng thừa nhận chương trình xây dựng nhà ở xã hội mặc dù đã đạt được những kết quả rất đáng ghi nhận nhưng vẫn chưa như kỳ vọng. Nguyên nhân chính là do thiếu quỹ đất, vướng mắc trong thủ tục lựa chọn chủ đầu tư, thiếu nguồn vốn ưu đãi, cơ chế khuyến khích chưa thực chất, chưa đủ mạnh; thủ tục đầu tư phát triển nhà ở xã hội còn phức tạp, kéo dài. Ngoài ra, một số tổ chức, cá nhân chưa tuân thủ quy định pháp luật về nhà ở xã hội do các chế tài xử lý còn thiếu hoặc chưa đủ mạnh.

Nhiều chuyên gia nhận định để đảm bảo an sinh, xã hội, để không còn hiện tượng nhà ở xã hội vừa thiếu vừa “ế", cần tiếp tục nghiên cứu, ban hành các cơ chế, chính sách theo hướng khuyến khích doanh nghiệp tư nhân tham gia đầu tư phát triển nhà ở xã hội. Đồng thời, mở rộng đối tượng được thụ hưởng các chính sách về nhà ở, đặc biệt là nhà ở xã hội. Đối tượng được hưởng chính sách hỗ trợ nhà ở xã hội (được thuê, thuê mua, mua) cần được điều chỉnh với tiêu chí đơn giản, dễ nhận biết, giảm tối đa các yêu cầu về giấy tờ, thủ tục hành chính như tình trạng chỗ ở, mức thu nhập…

Bên cạnh đó, cần thay đổi tư duy phát triển nhà ở xã hội. Dự án nhà ở xã hội cần được nâng cao chất lượng, đảm bảo đủ điều kiện cho người dân sinh sống lâu dài. Để nâng cao chất lượng nhưng vẫn đảm bảo giá thành hợp lý, chủ đầu tư thu được lợi nhuận, nên phát triển dự án nhà ở xã hội với quy mô phù hợp.

Ông Nguyễn Hoàng Nam, Tổng Giám đốc G-Home cho biết, cơ chế pháp luật liên quan đến nhà ở xã hội rất phức tạp. Việc xin cấp phép xây dựng dự án còn dề dà, thậm chí mất thời gian hơn dự án nhà ở thương mại. Để “ra" được giấy phép xây dựng, chủ đầu tư phát triển nhà ở xã hội phải mất ít nhất 2 năm hoàn thành thủ tục.

"Nguyên nhân chính khiến nhà ở xã hội "ế ẩm" là do người cần mua thì không mua được trong khi chính sách lại hướng về người không cần mua. Luật liên quan nhà ở xã hội rất khó với đối tượng mua, nhiều tỉnh chỉ bán cho công nhân. Nhiều tỉnh lại chỉ bán cho công nhân trong một khu công nghiệp. Thậm chí, có tỉnh chỉ bán cho đối tượng công nhân trong khu công nghiệp nhưng chỉ thuộc một huyện. Trong khi đó, tính gắn kết của công nhân với địa phương chưa chắc đã cao.”, ông Nam chia sẻ.