Tạm gác bận rộn ở thành phố, tôi theo một chị bạn về làng Đình Tổ dự một buổi nấu cháo trong một ngày họp mặt gia đình.

Điều làm nên sự đặc biệt cho món cháo Đình Tổ chính là cách chế biến và tình cảm của dân làng với món ăn. Ở làng Đình Tổ này, đã thành lệ, cứ lần nào có một nhà làm cháo thì những đứa trẻ con sẽ vui vẻ chạy khắp các nhà người thân, chòm xóm mời mọi người cùng đến ăn. Các cụ già chống gậy sang ngồi nhâm nhi chén trà, hàn huyên và ngắm con cháu tất bật với nồi cháo.

Lần đầu tiên tôi được học cách nấu cháo thái Đình Tổ và biết được món cháo này gắn liền với sự tích trạng nguyên Lê Văn Thịnh về thăm Đình Tổ. Do đó, nó có mặt trong các dịp lễ lớn của làng và dần trở thành điểm độc đáo mà không nơi nào khác có được. 

Cháo ở Việt Nam thì nơi đâu cũng có. Nhưng bát cháo quê hương Đình Tổ lại không giống bất kỳ nơi đâu. Đó là, cháo thường ăn thìa, cháo Đình Tổ lại gắp bằng đũa. 

Mẹ của bạn tôi chào mọi người bằng nụ cười niềm nở và bê ra túi bột để làm cháo. Để có được túi bột ngon, bác đã cẩn thận chọn lấy loại gạo tẻ ngon, đã được vo, xát sạch và ngâm nước từ đêm hôm trước. Qua một đêm, bột đã có độ dai và dẻo giống bột làm bánh trôi.

Công đoạn được mọi người mong chờ nhất là lúc mang quả bột ra. Trong lúc chờ nồi nước ninh xương sôi, bác gái lấy ra một cái mâm và bắt đầu nhào lại bột cho thật chắc. Hai lòng bàn tay chụm vào nhau, miết nhẹ và đưa qua đưa lại đều đặn. Những “con se” trắng ngần, to bằng ngón tay trỏ người lớn từ từ chảy ra. 

Khi trong nồi nước xương đã sôi đủ độ, bác gái là người đảm nhận công đoạn vất vả nhất, đó là thái bột. Phải đứng vững và chuẩn bị dao thật sắc để thái. Những lát bột thái sao cho không được dày và cũng không quá mỏng, và người trợ giúp bên cạnh phải có lực để dùng chiếc đũa cả to khua nhè nhẹ, thật đều, vừa đủ để bột gạo quyện vào nước xương mà không vón cục. 

Sau khoảng hai đến ba giờ, nồi cháo đã đặc sánh, ngả màu trong trong thì đến một công đoạn khác là xào qua thịt nạc, cái khó của công đoạn này là phải nêm nếm gia vị sao cho vừa đủ, để từ cụ già đến trẻ nhỏ đều thấy ngon miệng. Thịt lợn được bằm nhuyễn để xào và không cần dùng mì chính. Xào xong, thịt được trút vào cùng với cháo. Vị ngon của thịt nạc, vị ngọt quyện với hương gạo trong cháo.

 Sau khi đã chắt hết nước dùng, phần xương còn lại sẽ được lọc lấy thịt và bì để cho thêm vào cháo, tạo nên vị béo ngậy rất đặc trưng. Cháo chín, hương thơm ngào ngạt, bát cháo trắng tròn nhìn ngon mắt như những miếng ngó sen. Ăn một thìa cháo có thể cảm thấy vị thơm ngon của gạo quê, vị béo ngọt của xương ninh và cái dẻo mềm của bột gạo. 

Cháo thái được nấu từ những dịp họp mặt gia đình, bạn bè, cho đến các ngày lễ như mừng thọ, thôi nôi. Món cháo mềm mại phù hợp cho cả người già và trẻ nhỏ đã trở thành hương vị đặc trưng mà những người con xa quê chẳng thể nào quên. 

Cháo thái Đình Tổ có hương vị khá lạ, nhưng rất ngon. Để làm dậy thêm mùi thơm của cháo, người ta thường cho thêm tiêu và hành. Mang dấu ấn dân dã và nét đặc trưng địa phương, món cháo thái Đình Tổ đã góp phần quan trọng làm phong phú thêm ẩm thực Bắc Ninh.