Khi “thị trường đen” bị ánh sáng soi rọi

Trong những ngày đầu tháng 6, thị trường hàng hóa tại Việt Nam chứng kiến một cuộc “trốn chạy” chưa từng có. Từ các khu chợ sầm uất như Đồng Xuân, Ninh Hiệp ở Hà Nội đến An Đông, Tân Bình ở TP.HCM, không khí mua bán vốn sôi động bỗng chốc trở nên đìu hiu. Hàng loạt ki-ốt đóng cửa, tiểu thương “bốc hơi”, để lại những dãy hàng vắng lặng như một bức tranh thương mại ảm đạm.

Cũng trong tháng 6, các khu chợ truyền thống vốn sầm uất, nườm nượp người mua kẻ bán như An Đông, Tân Bình, Bà Chiểu (TP.HCM) hay Đồng Xuân, Ninh Hiệp (Hà Nội) bỗng chốc rơi vào cảnh đìu hiu. Nhiều tiểu thương vội vã khóa ki-ốt, tạm ngừng kinh doanh khi lực lượng quản lý thị trường ập đến kiểm tra. Chợ Thái (TP Thái Nguyên), một trung tâm thương mại lâu đời, giờ chỉ còn lác đác vài gian hàng hoạt động. Tầng 2 của chợ, nơi chuyên bán quần áo hàng loạt cửa hàng đóng kín. Tương tự, tại chợ Đồng Xuân, tầng 1 thưa thớt, tầng 2 và 3 gần như không bóng khách.

Lý do cho sự “bốc hơi” này nằm ở nguồn gốc hàng hóa. Nhiều tiểu thương thừa nhận, phần lớn sản phẩm họ bán, đặc biệt là hàng Trung Quốc hoặc hàng second-hand không có hóa đơn, chứng từ hợp lệ. Lo ngại bị xử phạt, một số chọn cách giao dịch “ngầm” với khách quen, trong khi số khác đóng cửa chờ “bão” qua.

Tại một khu đất trống ven đường Nguyễn Văn Linh, ấp 12, xã Phong Phú (huyện Bình Chánh, TP.HCM), lực lượng chức năng mới đây phát hiện 5 bãi chứa hàng hóa bị đổ trộm, ước tính đến 120 kg. Đáng chú ý, đây không phải rác thải thông thường mà là các loại thuốc và thực phẩm chức năng (TPCN) như Nattobet Q10, Homramin Ginseng, Ginlobil, Vitamin A-D… Tất cả đều còn hạn sử dụng đến năm 2026–2028, đóng gói nguyên vẹn, có tem, mã QR, thậm chí hướng đến đối tượng nhạy cảm như trẻ em và phụ nữ mang thai. Tuy nhiên, nguồn gốc của lô hàng này lại mù mờ, bị nghi là hàng giả hoặc kém chất lượng.

Cùng thời điểm, tại bãi rác ở La Phù (Hoài Đức, Hà Nội), cảnh tượng tương tự xuất hiện. Bánh kẹo, hạt, trái cây sấy, táo đỏ khô… la liệt khắp nơi, phần lớn đã quá hạn sử dụng từ năm 2024. Điều đáng báo động là nhiều sản phẩm vẫn còn nguyên bao bì bóng loáng, màu sắc bắt mắt, thậm chí chưa bóc lớp nilon, với hình minh họa trẻ em in trên vỏ hộp.

Không thể cứ mãi “thả gà ra đuổi”

Cụm từ “thả gà ra đuổi” không phải chỉ là ví von. Đó là hình ảnh phản ánh chính xác cho kiểu thị trường hàng hoá “mạnh ai nấy sống” trong suốt thời gian dài. Suốt những năm qua, sự lỏng lẻo trong kiểm soát đã tạo điều kiện cho hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng tràn lan. Từ các khu chợ sầm uất đến những cơ sở sản xuất nhỏ lẻ, hàng hóa không rõ nguồn gốc được bày bán công khai, thậm chí được đóng gói tinh vi với tem, mã QR, đánh lừa người tiêu dùng.

Hậu quả của sự buông lỏng này là gì? Khi các cơ quan chức năng bất ngờ siết chặt kiểm tra, tiểu thương hoảng loạn đóng cửa, đình trệ kinh doanh, còn các cơ sở sản xuất thì vội vàng phi tang hàng hóa. Hành động đổ trộm thuốc, thực phẩm chức năng, hay bánh kẹo quá hạn không chỉ là hành vi vi phạm pháp luật mà còn thể hiện sự bất chấp đạo đức kinh doanh. Những lô thuốc, thực phẩm chức năng hay bánh kẹo bị vứt bỏ không chỉ gây ô nhiễm môi trường mà còn tiềm ẩn nguy cơ bị tái sử dụng bởi những kẻ cơ hội, tiếp tục đưa hàng giả, hàng kém chất lượng trở lại thị trường. Đây là vòng luẩn quẩn cần được chấm dứt ngay lập tức.

Trách nhiệm không chỉ nằm ở những tiểu thương hay cơ sở sản xuất. Sự lỏng lẻo trong quản lý thị trường, sự thiếu quyết liệt của các cơ quan chức năng trong một thời gian dài đã vô tình tiếp tay cho vấn nạn này. Hơn thế, chính sự dễ dãi của người tiêu dùng, những người sẵn sàng mua hàng rẻ mà không quan tâm đến nguồn gốc cũng góp phần dung dưỡng cho hàng giả, hàng nhái phát triển.

Để chấm dứt tình trạng “thả gà ra đuổi”, cần một chiến lược dài hơi, đồng bộ và quyết liệt từ cả hệ thống chính trị và xã hội. Trước hết, Chính phủ cần tiếp tục duy trì và đẩy mạnh các chiến dịch kiểm tra, giám sát, nhưng không chỉ dừng lại ở việc “siết chặt” tạm thời. Một hệ thống quản lý thị trường hiện đại, minh bạch, với các quy định rõ ràng và chế tài đủ mạnh cần được xây dựng. Những hành vi vi phạm như đổ trộm hàng hóa hay kinh doanh hàng giả phải bị xử phạt nghiêm khắc, làm gương cho những kẻ khác.

Hàng giả, hàng nhái có thể tạm thời trốn chạy, nhưng không thể tồn tại mãi trong một thị trường đang ngày càng đòi hỏi sự minh bạch. Liệu các khu chợ sẽ sớm lấy lại nhịp sống sôi động, hay đây là dấu chấm hết cho một thời kỳ kinh doanh gian dối? Câu trả lời nằm ở sự quyết tâm của cơ quan chức năng và ý thức của chính chúng ta.