Năm nào xoài được giá, năm đó, người dân quê tôi mặt mày rạng rỡ bởi có thêm nguồn thu từ một loại cây có tiếng “trồng chơi ăn thiệt”. Vậy nhưng, thường cái may mắn ấy không nhiều lắm. Những năm xoài giá rẻ, nhà tôi thu hoạch xoài chủ yếu để nhà ăn và gửi biếu bà con, bạn bè. Có lần, ông bác từ miền biển lên chơi, mang quà cho gia đình một bọc cá cơm to. Cá cơm ngần, trắng phau đã được phơi khô. Bác bảo: Để dành trộn gỏi rất ngon. Trộn cá cơm với thứ gì cho ngon? Ba tôi ngạc nhiên. Trời đất, còn gì nữa? Kia, bác tôi chỉ tay ra cây xoài tượng đang mùa trĩu quả, trái rám nắng, vàng ươm sau vườn. Gỏi xoài trộn cá cơm, ngon số dzách đó...

Ấy là lần đầu tiên, cả nhà tôi được thưởng thức món gỏi xoài trộn cá cơm. Ngon thiệt!

Hóa ra, món này làm khá dễ, bác hướng dẫn qua một lần là mẹ tôi hiểu ý, làm ngay. Xoài lựa hái trái già (hơi ưng ửng càng tốt), đem gọt vỏ băm sợi nhỏ. Cá cơm cho ít dầu vào chảo rang vàng. Cho cá với xoài băm vào thau, thêm chén mắm ớt, đường, chanh, tỏi trộn đều cùng với ít rau thơm. Có nắm đậu phộng (lạc) rang, giã nhỏ rắc lên trên càng ngon, nhưng không có thì cũng không hề gì!

Thau gỏi trộn xong bưng lên, mùi xoài chua quyện cùng hương cá cơm rang thơm phức khiến ai cũng thèm ứa nước miếng. Bẻ miếng bánh tráng (bánh đa) nướng giòn, xúc một nạm gỏi đưa lên miệng, vị ngọt lịm của cá lẫn trong vị ngọt chua của xoài, vị béo bùi của đậu phộng rang gói cùng hương vị thơm cay, hăng hắc của tỏi, ớt cùng các loại rau thơm khiến càng nhai càng “đã”. Xong miếng thứ nhất rồi chỉ muốn tiếp ngay miếng thứ hai, miếng thứ ba... Món này nhâm nhi cùng bánh tráng nướng thì cực ngon, nhưng đem ăn với cơm cũng không tệ.

Mùa xoài có trái, mẹ biết ý mua cá cơm khô dự trữ. Những hôm bận việc hoặc túng tiền đi chợ, cả nhà tôi lại được ăn cơm với... gỏi xoài trộn cá cơm! Không sao, vốn ưa mấy món đồ chua ngọt nên lũ trẻ chúng tôi đứa nào cũng thò đũa gắp tơi tới, không khi nào kêu chán. Chỉ mỗi tội ăn nhiều gỏi không tốt cho bụng dạ nên mẹ không cho ăn thường xuyên, mặc dù chúng tôi cứ nheo nhéo đòi...

Ba tôi thì khác một chút. Từ ngày biết món gỏi xoài trộn cá cơm, khách khứa tới nhà luôn được ba đem ra “quảng bá”. Đĩa gỏi xoài, cái bánh tráng nướng, cùng với chút rượu ngon là đủ để chủ khách khề khà, chuyện trò tâm đắc suốt buổi. Ai cũng khen món gỏi xoài trộn cá cơm của ba tuy “cây nhà lá vườn”, nhưng ngon và lạ miệng. Ba nghe chừng mát ruột, cười tít mắt: “Dễ mà, đất mình bạt ngàn xoài, không biết cách chế biến mà ăn cũng uổng”... Đương nhiên, tiếp đó sẽ là một bài hướng dẫn chi tiết của ba cho những ông khách thành tâm muốn học cách chế biến món gỏi xoài...