Bột ngọt, hay còn gọi là mì chính (monosodium glutamate - MSG), từ lâu đã trở thành một gia vị không thể thiếu trong gian bếp của nhiều gia đình Việt Nam. Với khả năng tạo vị umami, làm món ăn thêm đậm đà và hấp dẫn, bột ngọt được sử dụng rộng rãi trong chế biến thực phẩm. Tuy nhiên, sự phổ biến của loại gia vị này đã kéo theo vấn nạn bột ngọt giả, không rõ nguồn gốc, tiềm ẩn nhiều nguy cơ nghiêm trọng đối với sức khỏe người tiêu dùng.

Bột ngọt giả len lỏi vào các khu chợ truyền thống

Bột ngọt giả là những sản phẩm được sản xuất hoặc đóng gói không tuân thủ các tiêu chuẩn an toàn thực phẩm, thường chứa nguyên liệu kém chất lượng hoặc pha trộn hóa chất độc hại nhằm giảm chi phí. Những sản phẩm này được làm nhái các thương hiệu uy tín hoặc không cung cấp thông tin rõ ràng về nguồn gốc, xuất xứ, khiến người tiêu dùng dễ bị đánh lừa.

Theo ghi nhận, bột ngọt giả xuất hiện phổ biến tại các chợ truyền thống, cửa hàng tạp hóa nhỏ lẻ, thậm chí cả trên các nền tảng thương mại điện tử thiếu kiểm soát. Giá thành rẻ và bao bì bắt mắt là những yếu tố khiến chúng thu hút người mua, đặc biệt ở những khu vực có thu nhập thấp. Tuy nhiên, ẩn sau mức giá “hời” ấy là những rủi ro nghiêm trọng đối với sức khỏe mà người tiêu dùng có thể phải đối mặt.

Thị trường bột ngọt giả tại Việt Nam đang ở mức báo động với quy mô ngày càng mở rộng và phương thức phân phối ngày càng tinh vi. Theo thống kê từ Cục Quản lý Thị trường, trong năm 2024, hàng trăm vụ vi phạm liên quan đến bột ngọt giả đã bị xử lý, với tổng giá trị hàng hóa thu giữ lên đến hàng tỷ đồng. Các vụ việc này không chỉ tập trung tại các thành phố lớn như Hà Nội và TP.HCM mà còn lan rộng đến các vùng nông thôn, nơi nhận thức về an toàn thực phẩm còn hạn chế.

Bột ngọt giả thường được sản xuất tại các cơ sở nhỏ lẻ, không đảm bảo vệ sinh, hoặc nhập lậu từ các nguồn không rõ ràng. Chúng được đóng gói trong bao bì nhái các thương hiệu lớn như Ajinomoto, Vedan, hoặc không ghi nhãn mác, sau đó phân phối qua các kênh bán hàng truyền thống như chợ, cửa hàng tạp hóa và cả các sàn thương mại điện tử.

Một thực trạng đáng lo ngại là tình trạng bột ngọt được sang chiết, đóng gói không đúng quy định, tràn lan khắp các tỉnh thành. Ví dụ, tại Đồng Nai vào năm 2024, lực lượng chức năng đã phát hiện một cơ sở sang chiết bột ngọt từ các bao lớn không rõ nguồn gốc vào các túi nhỏ, dán nhãn giả mạo thương hiệu nổi tiếng để bán ra thị trường. Tương tự, tại Hà Tĩnh, hàng trăm kg bột ngọt được đóng gói trong bao bì không ghi thông tin nhà sản xuất, không có giấy tờ chứng minh nguồn gốc đã bị thu giữ. Những sản phẩm này được phân phối rộng rãi từ các chợ đầu mối đến các quán ăn, nhà hàng nhỏ, gây nguy cơ lớn cho sức khỏe người tiêu dùng. Và rất nhiều tỉnh thành trong cả nước các vụ bột ngọt giả cũng được phát hiện, thu giữ, xử phạt.

Giá rẻ là yếu tố chính khiến bột ngọt giả được ưa chuộng, đặc biệt ở các khu vực có thu nhập thấp. Nhiều người tiêu dùng, nhất là ở vùng sâu vùng xa, thiếu thông tin về cách nhận biết hàng giả, dẫn đến việc vô tình sử dụng sản phẩm kém chất lượng. Thói quen mua hàng không hóa đơn hoặc không kiểm tra kỹ bao bì cũng góp phần làm gia tăng vấn đề. Đáng lo ngại hơn, các đối tượng sản xuất bột ngọt giả sử dụng công nghệ cao để làm giả bao bì, tem chống hàng giả, thậm chí sao chép mã vạch của sản phẩm chính hãng, khiến cả người tiêu dùng và lực lượng chức năng gặp khó khăn trong việc phát hiện và xử lý. Thực trạng này không chỉ đe dọa sức khỏe cộng đồng mà còn làm suy giảm niềm tin vào thị trường thực phẩm.

Hậu quả nghiêm trọng cho sức khoẻ

Bột ngọt giả trở nên nguy hiểm bởi thành phần của chúng thường không được kiểm soát chặt chẽ, chứa nhiều chất độc hại gây hại cho sức khỏe. Một số sản phẩm sử dụng hóa chất công nghiệp như natri clorua hoặc các hợp chất tương tự để tạo vị mặn, thay vì glutamate tự nhiên, có thể gây rối loạn tiêu hóa và tổn thương gan, thận nếu sử dụng lâu dài.

Các mẫu bột ngọt giả được kiểm tra đôi khi chứa kim loại nặng như chì, thủy ngân, hoặc cadmium vượt mức cho phép, tích tụ trong cơ thể gây ngộ độc mãn tính, ảnh hưởng đến hệ thần kinh và hệ miễn dịch.

Ngoài ra, một số sản phẩm giả mạo sử dụng chất bảo quản không được phép trong thực phẩm, như formaldehyde – một chất được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) liệt vào danh sách các chất có nguy cơ gây ung thư.

Quy trình sản xuất không vệ sinh cũng khiến bột ngọt giả dễ bị nhiễm vi khuẩn như E.coli, Salmonella, hoặc chứa tạp chất như bụi bẩn, côn trùng, làm tăng nguy cơ ngộ độc thực phẩm. Những thành phần này không chỉ làm giảm chất lượng món ăn mà còn gây ra những tác hại nghiêm trọng đối với sức khỏe người tiêu dùng.

Việc sử dụng bột ngọt giả, không rõ nguồn gốc có thể dẫn đến nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, từ cấp tính đến mãn tính. Khi tiêu thụ bột ngọt giả chứa vi khuẩn hoặc hóa chất độc hại, người dùng có thể gặp các triệu chứng ngộ độc thực phẩm cấp tính như đau bụng, tiêu chảy, buồn nôn, chóng mặt. Trong trường hợp nghiêm trọng, ngộ độc có thể gây suy hô hấp, co giật, hoặc thậm chí tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời. Trẻ em, người già và những người có hệ miễn dịch yếu là những đối tượng dễ bị tổn thương nhất.

Về lâu dài, các chất độc hại như kim loại nặng hoặc hóa chất công nghiệp trong bột ngọt giả có thể tích tụ trong cơ thể, gây tổn thương nghiêm trọng cho gan, thận và tim. Ví dụ, chì tích tụ lâu dài có thể làm suy giảm chức năng thận, trong khi thủy ngân gây ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương, dẫn đến mất trí nhớ, run rẩy hoặc rối loạn tâm thần. Đặc biệt, các chất bảo quản như formaldehyde làm tăng nguy cơ mắc các bệnh ung thư gan, dạ dày hoặc phổi khi tiếp xúc lâu dài. Ngoài ra, bột ngọt giả thường không đảm bảo độ tinh khiết, dễ gây kích ứng cho những người nhạy cảm, với các triệu chứng như đau bụng, đầy hơi, phát ban hoặc ngứa. Việc sử dụng lâu dài còn làm mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột, dẫn đến các vấn đề tiêu hóa mãn tính.

Bên cạnh những hậu quả trực tiếp đến sức khỏe, bột ngọt giả còn gây ra nhiều hệ lụy về kinh tế và xã hội. Người tiêu dùng phải chi trả cho các sản phẩm kém chất lượng, đồng thời chịu thêm chi phí điều trị y tế nếu gặp vấn đề sức khỏe do sử dụng bột ngọt giả. Các thương hiệu bột ngọt chính hãng phải đối mặt với sự cạnh tranh không lành mạnh từ hàng giả, làm giảm uy tín và doanh thu, đồng thời gây khó khăn trong việc xây dựng niềm tin với người tiêu dùng. Sự gia tăng các ca ngộ độc thực phẩm và bệnh mãn tính liên quan đến bột ngọt giả tạo áp lực lớn lên hệ thống y tế công cộng, đặc biệt ở các khu vực nông thôn nơi điều kiện y tế còn hạn chế. Hơn nữa, sự tràn lan của bột ngọt giả khiến người tiêu dùng hoang mang, khó phân biệt sản phẩm an toàn, từ đó làm suy giảm niềm tin vào các cơ quan quản lý và thị trường thực phẩm nói chung.

Để bảo vệ sức khỏe và tránh các hậu quả từ bột ngọt giả, người tiêu dùng cần thực hiện các biện pháp thiết thực. Trước hết, chỉ nên mua bột ngọt từ các thương hiệu uy tín, có đầy đủ thông tin về nhà sản xuất, ngày sản xuất, hạn sử dụng và chứng nhận an toàn thực phẩm. Các nhãn hiệu lớn như Ajinomoto, Vedan hoặc Miwon thường có quy trình kiểm soát chất lượng nghiêm ngặt. Thứ hai, cần kiểm tra kỹ bao bì sản phẩm, đảm bảo in ấn sắc nét, thông tin rõ ràng và có tem chống hàng giả. Tránh mua các sản phẩm có bao bì rách nát, chữ in mờ hoặc không có thông tin xuất xứ. Thứ ba, ưu tiên mua bột ngọt tại các siêu thị, cửa hàng lớn hoặc đại lý phân phối chính thức thay vì các chợ nhỏ lẻ hoặc nguồn không rõ ràng.

Ngoài ra, người tiêu dùng có thể nhận biết bột ngọt thật qua cảm quan: sản phẩm chính hãng có dạng tinh thể trắng, đều, không vón cục, mùi nhẹ đặc trưng; nếu sản phẩm có màu sắc bất thường, mùi lạ hoặc lẫn tạp chất, cần ngừng sử dụng ngay.

Việc tăng cường nhận thức thông qua việc tìm hiểu thông tin về an toàn thực phẩm từ các kênh chính thống như báo chí, website của Bộ Y tế hoặc các tổ chức bảo vệ người tiêu dùng là vô cùng cần thiết.

Để giải quyết triệt để vấn đề bột ngọt giả, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng, doanh nghiệp và người tiêu dùng. Các cơ quan như Cục An toàn Thực phẩm và Cục Quản lý Thị trường cần tăng cường kiểm tra, giám sát, xử lý nghiêm các cơ sở sản xuất và phân phối bột ngọt giả. Việc công khai thông tin vi phạm cũng giúp cảnh báo người tiêu dùng hiệu quả hơn.