Nếu có dịp du lịch đến các tỉnh miền Trung như Quảng Ngãi, Quảng Nam, Bình Định vào mùa hè, du khách có thể dễ dàng bắt gặp những gánh hàng hay xe đạp bán một món ăn vặt quen thuộc với người dân nơi đây. Chắc hẳn sẽ có nhiều người tò mò không biết họ bán thứ gì, trông giông giống tào phớ (hay đậu hũ) nhưng kỳ thực, đây lại là một món hoàn toàn khác biệt, chính là món xu xa (hay còn gọi là xu xoa hay xa xa).

Nguyên liệu chính để nấu xu xa là rau câu (một loại rong biển), rất rẻ và có thể nấu ra cả nồi lớn chỉ từ một ít nguyên liệu. Ngoài ra xu xa được kết hợp với thạch đen, hột é, nước đường thắng với gừng, đậu xanh nấu nhuyễn, nước cốt dừa và hạt lựu - làm từ bột mì nhứt hay còn gọi là bột lọc, đá bào. Đó chính là món xu xa nước đường.

Rau câu thường mọc tự nhiên tại vùng nước lợ, ở đìa tôm hoặc được trồng nhân tạo. Mùa rau câu chỉ bắt đầu từ tháng 12 đến tháng 4-5 âm lịch. Bởi vậy, người nấu xu xa phải lo trữ mua rau câu ngay trong mùa và để dành nấu quanh năm. Khi còn tươi rau câu có màu vàng nhạt như củ sâm, nhiều nhánh, giòn. Cũng có loại rong biển sợi nhỏ, đã được phơi khô. Loại nào cũng có thể nấu được xu xa.

Rau câu sau khi được sơ chế sạch sẽ thì nấu với nước và lọc bỏ xác, để nguội chờ đông thành xu xa. Khi nấu chín rau câu tan ra chỉ còn lại bã nhưng khi lắng lại, để nguội thì nước của rau câu này đông lại thành từng khối.

Rau câu lấy về ngâm trong nước từ 4-7 tiếng đồng hồ, sau đó rửa sạch, xả nước cho đến khi nào thấy nước trong. Và nhặt hết rác có trong rong là được. Cứ 1 lạng rau câu thì đổ khoảng 2 lít nước, nếu muốn xu xa đặc hơn thì rút bớt nước một chút. Vắt nước cốt chanh vào (khoảng 1 quả chanh).

Cho lên bếp đun lửa thật to trong khoảng 15 phút, nếu thấy tan ra hết là được. Việc cho chanh vào là phải tuân thủ nghiêm ngặt vì không có chanh, rau câu sẽ khó tan. Sau khi đun xong cho vào khuôn nếu thích có hình thù. Không thì có thể đổ ra thau hay thố, để nguội là thành xu xa. Muốn không bị sạn thì có thể cẩn thận dùng dao cắt bỏ lớp đáy dưới cùng, sẽ có món xu xa ngon, giòn, trong trẻo và đẹp mắt.

Xu xa làm xong sẽ có màu trong ngà, mềm, ăn rất mát. Xu xa là một món ăn phổ biến ở các vùng đất có biển.

Ăn kèm với xu xa không thể thiếu nước đường. Nước đường cần nấu cho keo lại và nhớ cho vào đó chút gừng giã dập cho thơm. Hạt lựu (bột nhứt xắt hình vuông nhỏ) luộc chín, thả vào nước lạnh cho không bị dính, sau đó vớt lên vẩy ráo nước rồi cho vào nước cốt dừa.

Miếng xu xa có màu vàng đẹp mắt, thanh nhẹ và đặc biệt phảng phất hương vị tanh nồng của biển. Nước đường ngọt, mùi gừng cay tròn trịa, nước cốt dừa béo ngậy và miếng bột dai dai… chính là điểm lý thú tạo nên sức hấp dẫn cho xu xa.

Một cốc xu xa chỉ có giá 5.000 đồng, ăn đến đâu mát ruột đến đó. Thế nhưng ở những tỉnh thành khác mà muốn nếm thử xu xa thì phải đặt mua ship với giá từ 65.000 đồng/hộp. Món ăn này là món giải khát ngày hè tuyệt vời bởi hương vị thanh mát. Nếu có dịp du lịch đến miền Trung những ngày này, đừng quên ghé một gánh hàng rong và gọi cho mình một cốc xu xa để nếm thử bạn nhé!