Từ việc đưa trà Phú Hội tham gia đề án mỗi xã một sản phẩm (Ocop), rồi tổ chức thương mại hóa, nỗ lực của Hội Nông dân xã đang giúp trà Phú Hội lấy lại danh tiếng một thời.

Nồng nàn hương xưa

Không ai biết rõ cây trà Phú Hội có mặt trên vùng đất này tự bao giờ. Nhưng rải rác trong vườn các hộ dân ở xã Phú Hội, vẫn còn đó những gốc trà hơn 100 năm tuổi.

Ngày trước, nhà nào ít cũng có vài ngàn mét vuông, nhiều thì cả ha. Cây trà Phú Hội trồng khắp vườn trước, ngõ sau, trên đồi cao. Cùng với công thức chế biến thủ công khác biệt, đặc sản trà Phú Hội nức tiếng khắp miệt Chợ Lớn, Biên Hòa.

Bà Nguyễn Thị Lít ngụ ấp Xóm Hố (xã Phú Hội) có thâm niên gắn bó với nghề trồng trà đã hơn 30 năm.

Bà Lít kể, ngày đó dân gian vẫn lưu truyền câu hát: "Nước Mạch Bà, trà Phú Hội, chuối già Long Tân, gạo thơm Phước Khánh, tôm càng Phước Nguyên".

Đây đều là những đặc sản của đất Nhơn Trạch. Riêng đặc sản trà Phú Hội có thể do chính nguồn nước Mạch Bà làm nên hương vị riêng.

Mạch Bà vốn là một hệ thống nước ngầm chảy qua địa bàn xã Phú Hội. Hệ thống nước này còn tạo ra những đoạn lộ thiên trong vắt trên đường đi.

Rót ly trà Phú Hội đỏ tím nghi ngút khói mời khách, bà Lít bảo trà Phú Hội phải được pha với nước Mạch Bà thì mới ngon.

"Cây trà ở đây vốn kết tinh từ đất, nước và tay nghề rang, ướp thủ công của người trồng trà. Hương vị trà Phú Hội khác biệt với các loại trà ở những vùng miền khác", bà Lít nói.  

Để làm ra thứ trà Phú Hội trứ danh, bản thân bà Lít sau nhiều năm làm dâu nhà chồng mới được truyền lại công thức pha chế trà truyền thống của gia đình.

Lá trà tươi sau khi hái từ vườn vào, được phơi nhẹ trong nắng sớm. Sau đó, vò mạnh lá trà cho mềm, rồi tiếp tục phơi khô.

Trong quá trình phơi thì các loại hương liệu khác như lá phật, lá ren, lá dứa được xắt nhỏ, trộn lẫn với trà để phơi. Sau 2 nắng, trà được đem vào rang nhẹ, đổ ra nia và cho vào bịch để ủ mùi.

Ông Đặng Thanh Phong, ngụ cùng xã cho biết trà Phú Hội có 2 loại, loại trà búp và trà lá. Ngoài công thức phối hợp gia vị của từng gia đình, lá trà được vò mạnh nhẹ ra sao cũng quyết định một phần đến hương vị đặc sắc của trà Phú Hội.

Theo ông Phong kể, nghề chế biến trà thủ công đã xuất hiện, phát triển mạnh cho tới năm 1975.

Sau năm 1975, cây trà và nghề rang, ướp này vẫn còn trong dân. Tuy nhiên, giá trị cây trà đem lại không cao bằng lúc trước. Người dân Phú Hội lần lượt bỏ hoang vườn trà, hoặc chuyển đất trồng trà sang trồng các cây ăn trái.

Vì thế, nghề rang, ướp trà thủ công chỉ còn được duy trì và hoạt động nhỏ lẻ ở những hộ dân không nỡ bỏ nghề.

Trước năm 1975, diện tích trà Phú Hội đạt khoảng 50ha. Đến năm 2018, diện tích trồng trà trên toàn xã chỉ khoảng 5-7ha.

Hồi sinh vùng trà Phú Hội

Chỉ vài năm trở lại đây, danh tiếng trà Phú Hội được nhiều người nhắc nhớ trở lại vì hương vị khác biệt trên thị trường. Vùng trà ngày xưa tìm thấy cơ hội hồi sinh.

Nhất là vào dịp lễ tết, nhu cầu tiêu thụ trà tăng cao. Nhiều người tìm mua trà Phú Hội để sử dụng hoặc làm quà biếu.

Trà khô Phú Hội được chế biến thủ công hiện có mức giá khá cao, từ 600.000-900.000 đồng/kg.

Ông Đặng Thanh Phong đang trồng 0,4ha trà ở xã Phú Hội cho biết, số lượng trà sản xuất từ các nhà vườn không nhiều.

Trà gia đình ông chế biến không đủ để bán hay biếu tặng người thân quen. Bởi vậy, trà Phú Hội nay trở thành mặt hàng cao giá, không còn bình dân, và dễ mua như trước nữa.

Cũng do trà Phú Hội cung không đủ cầu nên dễ bị làm nhái. Một số người đã lấy lá trà xanh của các vùng khác về chế biến thủ công như trà Phú Hội để bán với giá rẻ hơn, phổ biến hơn.

"Các hộ buôn bán trà làm theo quy mô nhỏ lẻ, gia đình tự sản xuất lấy. Việc gầy dựng lại thương hiệu trà Phú Hội trên thị trường thì hầu như chưa có ai làm", ông Phong kể.

Để vực dậy vườn trà Phú Hội và nghề rang, ướp truyền thống, từ năm 2019, Hội Nông dân (HND) xã Phú Hội đã thành lập tổ hợp tác trồng trà Phú Hội.

Ông Lê Huy Sang - Chủ tịch HND xã cho biết, cây trà Phú Hội rất khó ươm để nhân giống. Cây này lại đặc biệt nhạy cảm với các loại phân, thuốc hóa học hoặc tình trạng ô nhiễm trong quá trình đô thị hóa của địa phương.

Do đó, để phục hồi lại vườn trà, người trồng trà Phú Hội cần rất nhiều thời gian, kinh nghiệm và cả tâm huyết mới thành công.

Đến nay, toàn xã hiện có 32 hộ trồng trà, trong đó có 18 hộ đang là hội viên trong Tổ hợp tác. Diện tích trồng trà trên toàn xã đã tăng lên khoảng 10ha.

Năm 2020, một cửa hàng kinh doanh sản phẩm trà Phú Hội được khai trương do một hội viên HND xã quản lý. Đây vừa là đầu mối thu mua lá trà nguyên liệu, vừa là nơi sao ướp và chế biến trà Phú Hội thành phẩm.

Các thành viên khác trong Tổ hợp tác chính là đầu mối cung cấp nguồn trà cho cửa hàng này.

Cũng theo ông Sang, với cách đóng gói và ướp trà theo kiểu truyền thống, trà dễ bị ẩm mốc và không giữ được lâu.

Sau nhiều nỗ lực nghiên cứu, sản phẩm trà Phú Hội của địa phương đã có phương pháp bảo quản tối ưu. Trà giữ được lâu với thời hạn sử dụng lên đến 2 năm sau khi đóng gói.

Đến cuối năm 2020, sản phẩm trà Phú Hội được tỉnh Đồng Nai công nhận là sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu. Cuối năm 2021, sản phẩm trà Phú Hội tiếp tục được công nhận đạt chuẩn Ocop 3 sao.

Ông Sang cho biết, đây là những ghi nhận xứng đáng cho nỗ lực gìn giữ, hồi sinh danh tiếng trà Phú Hội của người dân. Đồng thời mở ra cơ hội tốt hơn để trà Phú Hội phát triển thị trường.