Thương mại điện tử “bùng nổ”

Thương mại điện tử (TMĐT) tại Việt Nam đã và đang trở thành một trụ cột quan trọng trong nền kinh tế số, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và thay đổi thói quen tiêu dùng. Theo báo cáo của Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), năm 2024, quy mô thị trường TMĐT Việt Nam đạt 25 tỷ USD, tăng 20% so với năm 2023, chiếm khoảng 9% tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng cả nước. Tốc độ tăng trưởng TMĐT duy trì ở mức 18-25% mỗi năm, đưa Việt Nam vào Top 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng TMĐT cao nhất thế giới. Dự báo đến năm 2025, nền kinh tế số Việt Nam, trong đó TMĐT là động lực chính, có thể đạt 52 tỷ USD, giữ vị trí thứ ba trong khu vực ASEAN.

Các nền tảng TMĐT như Shopee, Lazada, Tiki, và TikTok Shop tiếp tục dẫn đầu thị trường nhờ cung cấp sản phẩm đa dạng, giá cả cạnh tranh, và dịch vụ vận chuyển nhanh chóng. Trong đó, TikTok Shop đã tạo nên một làn sóng mới với mô hình mua sắm qua livestream, thu hút hàng triệu người dùng nhờ trải nghiệm tương tác độc đáo.

Theo số liệu năm 2022, Shopee ghi nhận 78,5 triệu lượt truy cập mỗi tháng, trong khi Lazada và Tiki lần lượt đạt 14,8 triệu và 14,1 triệu lượt. Thương mại điện tử xã hội (Social Commerce) cũng phát triển mạnh mẽ, với các nền tảng như Facebook, Instagram, và TikTok cho phép người tiêu dùng mua sắm trực tiếp qua quảng cáo hoặc gian hàng ảo, mang lại sự tiện lợi và cá nhân hóa cao.

Thương mại điện tử xuyên biên giới (Cross-border E-commerce) cũng là một xu hướng nổi bật. Các doanh nghiệp Việt Nam đã tận dụng các nền tảng như Amazon và Alibaba để xuất khẩu sản phẩm, góp phần nâng cao doanh thu và quảng bá thương hiệu Việt trên toàn cầu. Tuy nhiên, sự bùng nổ này không chỉ mang lại cơ hội mà còn đặt ra nhiều thách thức trong quản lý thuế, đặc biệt là các hành vi trốn thuế ngày càng tinh vi.

Theo Thuế TP. Hà Nội, riêng lĩnh vực thương mại điện tử, tính đến tháng 6/2025, thu từ hộ, cá nhân kinh doanh nộp qua cổng thương mại điện tử (cổng 888) đạt 1.020 tỷ đồng, chiếm 55% số nộp cả nước nhờ kết nối dữ liệu từ sàn thương mại điện tử, mạng xã hội, các đơn vị trung gian thanh toán và vận chuyển. Thực tế, con số này mới chỉ là “phần nổi của tảng băng chìm”.

Các cơ quan chức năng ghi nhận rằng nhiều cá nhân và tổ chức kinh doanh đã lợi dụng sự phức tạp của nền tảng thương mại điện tử để che giấu doanh thu, trốn thuế, gây thất thoát nghiêm trọng cho ngân sách nhà nước.

Các mánh khóe phổ biến bao gồm sử dụng nhiều tài khoản để chia nhỏ doanh thu, duy trì nhiều hệ thống sổ sách kế toán khác nhau, hoặc ẩn núp dưới các mô hình kinh doanh như công ty hoặc hộ kinh doanh cá thể để tránh bị phát hiện.

Bên cạnh đó, người bán hàng online chốt đơn qua điện thoại, tin nhắn sau khi livestream, quảng cáo trên nền tảng xã hội hoặc hướng dẫn khách khi chuyển khoản thanh toán hàng không ghi nội dung liên quan đến hàng hóa mà ghi nội dung khác như “cho vay”, “trả nợ”, “quà tặng”. Nhiều tài khoản Facebook xóa video livestream bán hàng sau khi kết thúc để tránh bị cơ quan chức năng “soi”…

Những vụ việc điển hình về trốn thuế

Theo ông Phan Tiến Hòa, Phó Trưởng Cục Thuế TP Hà Nội, thời gian qua, cơ quan thuế đã phối hợp với các lực lượng chức năng để xử lý nhiều vụ việc trốn thuế nghiêm trọng. Điển hình, vào cuối năm 2024, Cục Thuế TP Hà Nội phối hợp với Công an Hà Nội phát hiện và xử lý trường hợp cá nhân Đỗ Mạnh Cường, người kinh doanh phụ kiện điện thoại qua nhiều tài khoản trên các sàn thương mại điện tử như Tiki, Shopee, và Lazada. Với doanh thu vượt 100 tỷ đồng, Đỗ Mạnh Cường đã không kê khai và nộp thuế, dẫn đến hành vi trốn thuế với số tiền lên đến 2,5 tỷ đồng.

Trong tháng 6/2025, cơ quan thuế tiếp tục xử lý ba vụ việc nổi bật liên quan đến hành vi trốn thuế:

TikToker Vũ Nam Phương và Công ty CP Dược phẩm Hoa Kỳ, dù có doanh thu lớn từ kinh doanh online và tại cửa hàng, công ty này cố tình không xuất hóa đơn và không kê khai đầy đủ, gây thiệt hại cho ngân sách nhà nước hơn 10 tỷ đồng.

Công ty TNHH MI Hà Nội, do Đoàn Mạnh Hòa làm giám đốc. Công ty này kinh doanh trên nhiều sàn thương mại điện tử nhưng che giấu doanh thu qua các tài khoản cá nhân, với số tiền thuế không kê khai lên đến 33 tỷ đồng. Vụ việc hiện đang được cơ quan công an mở rộng điều tra.

Nguyễn Thị Thu Hường, sinh năm 1987. Cá nhân này kinh doanh túi xách và đồng hồ có thương hiệu qua Facebook, đạt doanh thu hơn 834 tỷ đồng nhưng không kê khai và nộp thuế, dẫn đến số tiền trốn thuế hơn 12,5 tỷ đồng.

Những vụ việc trên cho thấy mức độ nghiêm trọng và quy mô lớn của các hành vi trốn thuế trong lĩnh vực thương mại điện tử. Các cá nhân và tổ chức này thường lợi dụng các kẽ hở trong quản lý thuế, cũng như sự khó khăn trong việc truy vết dòng tiền trên các nền tảng số.

Giải pháp quản lý thuế trong thương mại điện tử

Để đối phó với các hành vi trốn thuế ngày càng tinh vi, ngành thuế đã triển khai nhiều giải pháp đồng bộ. Theo ông Phan Tiến Hòa, tính đến tháng 6/2025, số thu thuế từ các hộ và cá nhân kinh doanh qua cổng thương mại điện tử (cổng 888) đạt 1.020 tỷ đồng, chiếm 55% tổng số thu cả nước. Kết quả này có được nhờ việc kết nối dữ liệu từ các sàn thương mại điện tử, mạng xã hội, các đơn vị trung gian thanh toán và vận chuyển. Hệ thống này cho phép cơ cơ quan thuế theo dõi và xác minh doanh thu một cách chính xác hơn, giảm thiểu tình trạng che giấu doanh thu.

Bên cạnh đó, ngành thuế cũng đang đẩy mạnh ứng dụng công nghệ để quản lý. Các công cụ phân tích dữ liệu lớn (big data) và trí tuệ nhân tạo (AI) được sử dụng để phát hiện các dấu hiệu bất thường trong giao dịch thương mại điện tử. Ví dụ, việc đối chiếu dữ liệu từ các sàn thương mại điện tử với thông tin từ ngân hàng và đơn vị vận chuyển đã giúp cơ quan thuế phát hiện nhiều trường hợp gian lận. Ngoài ra, các chiến dịch truyền thông nâng cao nhận thức về trách nhiệm nộp thuế cũng được triển khai, nhằm khuyến khích các cá nhân và tổ chức tự giác kê khai doanh thu.

Chuyên gia kinh tế, TS. Võ Trí Thành từng nêu lên 3 vấn đề lớn cần xử lý trong hoàn thiện thể chế đối với thương mại điện tử. Cụ thể, thứ nhất là khung pháp lý ứng xử với dữ liệu, bởi đây là nguồn lực mới, một nhân tố sản xuất mới và toàn bộ các hoạt động, dù là công nghệ hiện đại đến đâu thì đều dựa trên dữ liệu, nhất là dữ liệu lớn (Big Data). Thứ hai là các nền tảng kết nối, trao đổi điện tử với sự tham gia của rất nhiều bên liên quan, cùng các vấn đề về trách nhiệm, tranh chấp nếu có. Thứ ba là tuân thủ các cam kết, thỏa thuận hợp tác và chuẩn mực quốc tế về dịch chuyển hàng hóa, dòng thông tin, dòng tài chính.

Nhằm hoàn thiện khung pháp lý và tăng cường hiệu quả quản lý thuế, Thứ trưởng Bộ Tài chính Cao Anh Tuấn nhấn mạnh rằng trong 6 tháng cuối năm 2025, ngành thuế sẽ tập trung xây dựng và sửa đổi toàn diện Luật Quản lý thuế. Đồng thời, Bộ Tài chính dự kiến trình Luật Thuế thu nhập cá nhân và các nghị định liên quan đến thuế thu nhập doanh nghiệp vào cuối năm nay.

Sự phát triển của thương mại điện tử mang lại nhiều cơ hội kinh tế nhưng cũng đặt ra không ít thách thức trong quản lý thuế. Các mánh khóe trốn thuế tinh vi không chỉ gây thất thoát ngân sách mà còn làm suy giảm sự công bằng trong môi trường kinh doanh.