Cược lớn: AI sẽ cứu thế giới hay gây khủng hoảng?

Các gã khổng lồ công nghệ đang rót hàng trăm tỷ USD vào cuộc đua xây dựng hạ tầng trí tuệ nhân tạo (AI) – từ trung tâm dữ liệu khổng lồ đến siêu máy tính – với niềm tin rằng đây là nền móng cho kỷ nguyên công nghệ tiếp theo dù đến nay, “lợi nhuận” từ AI vẫn chỉ là một lời hứa chưa thành hiện thực.

Meta dự kiến chi 600 tỷ USD cho hạ tầng AI đến năm 2028. OpenAI và Oracle công bố kế hoạch xây dự án “Stargate” trị giá 500 tỷ USD, còn Amazon sẽ chi hơn 30 tỷ USD mỗi quý cho đầu tư cơ sở hạ tầng.

Theo Business Insider, đến cuối năm 2024, Mỹ có 1.240 trung tâm dữ liệu đang hoạt động hoặc được cấp phép xây dựng – gấp gần bốn lần so với năm 2010. Các công ty công nghệ đang tranh nhau xây dựng cơ sở hạ tầng, hút cạn nguồn nước, tiêu thụ lượng điện khổng lồ và làm thay đổi cảnh quan trên khắp nước Mỹ.

Các chuyên gia ví đợt đầu tư này như “chương trình Apollo” của kỷ nguyên AI – táo bạo, tốn kém và rủi ro.

Thế nhưng, nhà đầu tư vẫn đổ tiền như chưa từng có. Nasdaq tăng 19% trong năm nay, cổ phiếu Nvidia, Google, Microsoft đều tăng hơn 25%. Một phần lớn tăng trưởng GDP của Mỹ đến từ đầu tư vào hạ tầng và phần mềm AI – thậm chí vượt cả chi tiêu tiêu dùng.

Giới công nghệ tin rằng sức mạnh tính toán khổng lồ là chìa khóa để “huấn luyện” các mô hình AI thông minh hơn. Sam Altman, CEO OpenAI, từng nói nếu có đủ năng lực tính toán, AI có thể “chữa ung thư” hoặc “cung cấp gia sư cá nhân cho mọi học sinh trên Trái Đất”.

Tuy nhiên, nhiều chuyên gia phản đối quan điểm “càng to càng tốt”. Giáo sư Gary Marcus (ĐH New York) cho rằng lý thuyết “mở rộng quy mô” đang bị thần thánh hóa. “Những mô hình lớn hơn không đồng nghĩa với việc thông minh hơn,” ông viết.

Bằng chứng rõ ràng là GPT-5, mô hình mới nhất của OpenAI ra mắt tháng 8, được xem chỉ là bước tiến nhỏ – trong khi chi phí huấn luyện tăng gấp nhiều lần. Các hệ thống vẫn mắc lỗi cơ bản, “ảo tưởng” thông tin, và doanh nghiệp vẫn chưa thấy hiệu quả kinh tế rõ ràng.

“Cỗ máy đốt tiền” chưa có lối thoát

Theo MIT, 95% dự án AI trong doanh nghiệp chưa mang lại lợi nhuận. Một khảo sát của Harvard Business Review cho thấy 40% nhân viên phải “chữa cháy” sản phẩm lỗi từ đồng nghiệp do AI tạo ra – được gọi là “workslop”, tức “rác việc làm”.

Dù vậy, ngành này vẫn tăng tốc đầu tư. Bain & Company ước tính chi tiêu hạ tầng AI toàn cầu sẽ đạt 500 tỷ USD/năm vào 2030. Để biện minh cho mức đó, doanh thu AI phải đạt 2.000 tỷ USD mỗi năm – cao hơn 800 tỷ USD so với lợi ích tiết kiệm chi phí mà AI mang lại.

Trong khi đó, OpenAI dù dự kiến tăng doanh thu lên 13 tỷ USD năm nay, nhưng lại phải trả 60 tỷ USD/năm cho Oracle để thuê năng lực trung tâm dữ liệu – gấp gần 5 lần doanh thu của chính họ.

Để tài trợ cho cuộc đua này, các tập đoàn công nghệ đang huy động vốn theo những cách chưa từng có. Oracle bán 18 tỷ USD trái phiếu để mở rộng trung tâm dữ liệu. Meta vay 29 tỷ USD từ các quỹ đầu tư tư nhân như PIMCO và Blue Owl Capital để tránh ghi nhận khoản nợ khổng lồ trên sổ sách.

Các công ty xây trung tâm dữ liệu giờ còn biến doanh thu cho thuê thành chứng khoán hóa nợ, bán cho nhà đầu tư – một công thức tài chính phức tạp gợi nhớ đến bong bóng nhà đất năm 2008.

Ngay cả Nvidia cũng tham gia vòng xoay này, đầu tư 100 tỷ USD vào OpenAI, rồi chính OpenAI lại dùng tiền đó mua chip Nvidia. Vòng luẩn quẩn này cho thấy quy mô đầu cơ khổng lồ đang hình thành.

Câu hỏi lớn: Đầu tư hay đánh bạc?

Các chuyên gia cảnh báo: nếu AI không mang lại kết quả như kỳ vọng, cú sốc có thể sánh với bong bóng dot-com đầu thập niên 2000, khi hàng trăm công ty viễn thông sụp đổ và 2 nghìn tỷ USD giá trị cổ phiếu bốc hơi.

Dẫu vậy, những người như nhà sáng lập Facebook Mark Zuckerberg vẫn sẵn sàng mạo hiểm: “Nếu chúng tôi lãng phí vài trăm tỷ USD, đó là điều không may. Nhưng nếu chậm chân và bị bỏ lại phía sau, rủi ro còn lớn hơn".