Mỹ nghi ngờ về nguồn gốc xuất xứ, Đông Nam Á chịu trận

Tuần trước, Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ (USTR) tuyên bố áp thuế chống lẩn tránh thương mại đối với một số mặt hàng pin năng lượng mặt trời, xe điện và hàng điện tử nhập khẩu từ Việt Nam và Indonesia. Nguyên nhân là vì các nhà sản xuất Trung Quốc được cho là đã “chuyển hướng” chuỗi sản xuất sang các nước này để né thuế Mỹ.

Các lệnh trừng phạt tương tự từng được áp dụng trong ngành gỗ, thép và hàng dệt may – các lĩnh vực có tỷ lệ gia công cao ở Đông Nam Á nhưng phần lớn nguyên liệu thô và máy móc lại đến từ Trung Quốc. Tuy nhiên, theo các chuyên gia của Bloomberg, điều này không có nghĩa là cả chuỗi cung ứng tại Việt Nam hay Indonesia đều là "bình phong".

Chuỗi cung ứng thực sự đã dịch chuyển

Dữ liệu thương mại cho thấy, Trung Quốc đã và đang dịch chuyển sản xuất ra nước ngoài, đặc biệt là các lĩnh vực sử dụng nhiều lao động và có rủi ro địa chính trị cao. Trong khi nhiều công ty Trung Quốc có thể mở nhà máy ở Việt Nam, Malaysia hoặc Mexico, thì việc đó không đơn thuần là để "tránh thuế", mà là một phần trong chiến lược quốc tế hóa dài hạn, theo Bloomberg.

Một phần đáng kể sản lượng hàng hóa giá trị cao, như điện tử tiêu dùng hay thiết bị y tế, đã được lắp ráp tại Việt Nam bởi những tập đoàn lớn như Apple, Samsung hay LG. Trong các trường hợp này, Trung Quốc chỉ đóng vai trò là nhà cung cấp linh kiện hoặc nguyên liệu, không phải là nơi sản xuất cuối cùng.

Không thể “gắn mác Trung Quốc” cho mọi thứ

Theo Bloomberg, việc Mỹ đánh đồng toàn bộ hàng hóa Việt Nam hay Indonesia có liên quan đến Trung Quốc như một hình thức "lẩn tránh thuế" là không chính xác. Chuỗi cung ứng hiện đại rất phức tạp, việc sản xuất thường xuyên trải qua nhiều công đoạn tại nhiều quốc gia. Một chiếc iPhone, chẳng hạn, có thể được thiết kế ở Mỹ, lắp ráp ở Việt Nam, sử dụng chip từ Đài Loan và linh kiện từ Trung Quốc.

Việc áp dụng thuế trừng phạt dựa trên nguồn gốc linh kiện thay vì nơi sản xuất cuối cùng có thể gây hiệu ứng ngược, khiến chuỗi cung ứng bị gián đoạn, chi phí tăng cao và các quốc gia như Việt Nam – vốn đang nỗ lực tuân thủ quy định xuất xứ – bị tổn thương không đáng có.

Việt Nam cần làm gì?

Đối với Việt Nam, thách thức lớn nhất hiện nay là nâng cao tính minh bạch và truy xuất nguồn gốc trong chuỗi cung ứng. Các doanh nghiệp xuất khẩu cần đẩy mạnh việc xây dựng hệ thống kiểm tra xuất xứ và tuân thủ quy trình kỹ thuật số để chứng minh rằng hàng hóa của mình không phải là “đội lốt Trung Quốc”, theo Bloomberg.

Các hiệp định thương mại tự do như EVFTA hay CPTPP sẽ không thể phát huy hiệu quả nếu Việt Nam không chứng minh được năng lực “sản xuất thật – chứng từ thật” trong môi trường thương mại toàn cầu ngày càng ngặt nghèo.

Tóm lại, theo Bloomberg, lo ngại của Mỹ về việc Trung Quốc lách thuế qua Việt Nam không phải là không có cơ sở. Tuy nhiên, không nên vội vàng kết luận rằng toàn bộ chuỗi cung ứng tại Đông Nam Á chỉ là "bình phong". Việc đánh thuế cần đi kèm với đối thoại kỹ thuật, hỗ trợ chuyển đổi công nghệ và củng cố năng lực quản trị chuỗi cung ứng để các quốc gia đang phát triển như Việt Nam không bị vạ lây trong cuộc chiến thương mại giữa các cường quốc.