Với cơ sở hạ tầng xuống cấp, thói quen kinh doanh nhỏ lẻ và việc kiểm soát nguồn gốc hàng hóa còn nhiều hạn chế, chợ dân sinh đang trở thành “lỗ hổng” trong chuỗi an toàn thực phẩm. Tọa đàm “Nâng cao chất lượng, an toàn thực phẩm nông sản trong nước, chinh phục người tiêu dùng” ngày 23/9 đã chỉ ra thực trạng này và đề xuất hàng loạt giải pháp nhằm lấy lại niềm tin của người dân.

Manh mún, nhỏ lẻ khó giám sát

Ông Phạm Văn Duy – Phó Cục trưởng Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn)  nhấn mạnh rằng, công tác đảm bảo ATTP nông lâm thủy sản trong nước đã có bước tiến rõ rệt. “98,65% cơ sở sản xuất, kinh doanh nông lâm thủy sản hiện đã được chứng nhận đủ điều kiện ATTP; hơn 99% mẫu giám sát đạt yêu cầu; trên 93% cơ sở ký cam kết tuân thủ các quy định. Mỗi năm, ngành tổ chức từ 25.000 đến 30.000 lượt thanh, kiểm tra ATTP,” ông dẫn chứng.

Những con số này không chỉ cho thấy sự nỗ lực của cơ quan quản lý mà còn phản ánh sự thay đổi tích cực trong nhận thức của doanh nghiệp và người sản xuất.

Nếu ở khâu sản xuất, chất lượng đã cải thiện rõ rệt thì ở khâu phân phối, đặc biệt là chợ truyền thống, bức tranh lại không mấy sáng sủa. Đây là nơi cung cấp phần lớn thực phẩm tươi sống cho người dân, nhưng cơ sở vật chất lạc hậu, điều kiện vệ sinh chưa đảm bảo và nguồn gốc hàng hóa khó kiểm soát.

Ông Bùi Nguyễn Anh Tuấn – Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) chỉ rõ: “Hệ thống chợ truyền thống hiện vẫn chiếm tỷ trọng lớn trong tiêu thụ nông sản, nhưng đa phần hạ tầng xuống cấp, việc bảo quản và kiểm soát ATTP còn hạn chế. Sự manh mún, nhỏ lẻ trong kinh doanh khiến cơ quan quản lý khó giám sát toàn diện.”

Thực tế, nhiều tiểu thương vẫn quen mua đi bán lại theo thói quen cũ, không có hóa đơn chứng từ truy xuất nguồn gốc. Trong khi đó, ý thức của người tiêu dùng chưa cao, nhiều hộ vẫn lựa chọn hàng hóa rẻ, không rõ nguồn gốc. Chính sự dễ dãi này tạo môi trường cho thực phẩm không đảm bảo chất lượng len lỏi vào chợ, làm giảm hiệu quả của cả chuỗi kiểm soát ATTP.

Một chuyên gia tại tọa đàm nhận định: “Nếu coi chuỗi sản xuất - chế biến - phân phối là một dòng chảy, thì chợ truyền thống chính là điểm cuối tiếp xúc trực tiếp với người dân. Nhưng cũng tại điểm này, những tiêu chuẩn đã nỗ lực xây dựng trước đó lại bị pha loãng đi.”

Giải pháp bịt “lỗ hổng” ở chợ truyền thống

Theo ông Bùi Nguyễn Anh Tuấn, Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương), đến cuối năm 2024 cả nước có 8.274 chợ, 276 trung tâm thương mại và 1.293 siêu thị. Trong đó, siêu thị và trung tâm thương mại thường thuộc doanh nghiệp, tập đoàn lớn nên công tác bảo đảm an toàn thực phẩm được thực hiện nghiêm túc nhằm bảo vệ thương hiệu.

Ngược lại, tại chợ truyền thống, phần lớn cơ sở kinh doanh là hộ nhỏ lẻ, nhiều nơi chưa đáp ứng đầy đủ điều kiện an toàn thực phẩm. Các mặt hàng chủ yếu là thực phẩm tươi sống, việc truy xuất nguồn gốc còn hạn chế, trong khi kiến thức về an toàn thực phẩm của tiểu thương chưa đồng đều.

Để khắc phục tình trạng chợ truyền thống trở thành “mắt xích yếu” trong chuỗi cung ứng nông sản, các cơ quan quản lý, đặc biệt là Bộ Công Thương, đã đưa ra hàng loạt giải pháp.

Trước hết, việc hoàn thiện thể chế, pháp lý được coi là nền tảng quan trọng. Các quy định liên quan đến quản lý an toàn thực phẩm sẽ được cụ thể hóa, đồng thời thể chế hóa những chỉ đạo lớn như Chỉ thị 17 nhằm tăng cường kiểm soát chất lượng thực phẩm từ khâu phân phối. Đây là bước đi cần thiết để tạo hành lang pháp lý minh bạch, đồng bộ và dễ thực thi hơn trong thực tế chợ dân sinh.

Bên cạnh đó, một trong những ưu tiên hàng đầu là nâng cao nhận thức cho cả tiểu thương lẫn người tiêu dùng. Theo các đại biểu tại tọa đàm, chỉ khi mỗi người buôn bán hiểu rõ trách nhiệm của mình trong việc cung cấp sản phẩm an toàn, và mỗi người mua có ý thức chọn lựa hàng hóa đảm bảo nguồn gốc, thì thị trường mới thực sự thay đổi. Những chương trình tập huấn, tuyên truyền sẽ giúp thay đổi thói quen lâu nay của tiểu thương cũng như người dân, từ cách trưng bày, bảo quản đến việc lựa chọn thực phẩm.

Giải pháp hạ tầng cũng được nhấn mạnh. Phần lớn chợ truyền thống hiện nay xuống cấp, thiếu khu vực bảo quản đạt chuẩn, khiến việc giữ gìn chất lượng thực phẩm gặp khó khăn. Việc đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất, từ hệ thống kho lạnh, khu phân loại đến nhà vệ sinh, xử lý rác thải, là điều không thể trì hoãn. Để làm được điều này, nguồn lực tài chính phải được tính toán kỹ lưỡng, vừa thông qua ngân sách nhà nước, vừa khuyến khích xã hội hóa nhằm huy động sự tham gia của doanh nghiệp và cộng đồng.

Một khâu quan trọng khác là kiểm soát nguồn hàng ngay từ đầu vào. Khi thực phẩm nhập chợ đều có tem nhãn, chứng từ rõ ràng, thì khả năng truy xuất nguồn gốc sẽ minh bạch hơn, hạn chế hàng kém chất lượng len lỏi. Song song với đó, cơ quan quản lý khuyến khích tổ chức sản xuất theo chuỗi an toàn, gắn kết chặt chẽ giữa vùng nguyên liệu - cơ sở chế biến - kênh phân phối, qua đó đảm bảo tính xuyên suốt của chất lượng sản phẩm đến tận tay người tiêu dùng.

Ngoài ra, việc đào tạo, tập huấn cho tiểu thương cũng được coi là giải pháp lâu dài. Khi tiểu thương hiểu và thực hành đúng quy trình bảo quản, bày bán, họ sẽ trở thành “người gác cửa” quan trọng cho an toàn thực phẩm. Đi kèm là công tác thanh tra, kiểm tra định kỳ, tạo ra sự giám sát chặt chẽ nhưng đồng thời cũng khuyến khích sự tự giác.

Cuối cùng, Bộ Công Thương đề xuất phát triển song song hệ thống phân phối hiện đại để hỗ trợ, bổ sung cho chợ truyền thống. Việc kết nối giữa hai kênh phân phối – truyền thống và hiện đại sẽ tạo thêm nhiều lựa chọn cho người dân, đồng thời góp phần lan tỏa các mô hình kinh doanh an toàn, minh bạch.

Với 8 nhóm giải pháp này, nếu được triển khai đồng bộ, không chỉ giúp chợ truyền thống bịt “lỗ hổng” về an toàn thực phẩm mà còn tạo nền tảng để hệ thống chợ trở thành những điểm bán đáng tin cậy, giữ vững vai trò quan trọng trong đời sống người dân.

Người dân Việt Nam vẫn có thói quen mua sắm ở chợ dân sinh, đặc biệt với thực phẩm tươi sống. Đó là nét văn hóa tiêu dùng khó thay đổi trong một sớm một chiều. Nhưng chính vì vậy, việc cải thiện chất lượng ATTP tại đây càng cấp thiết.

Nhiều bà nội trợ chia sẻ tại tọa đàm rằng, họ mong muốn mua thực phẩm an toàn ở chợ gần nhà nhưng thường phải chấp nhận rủi ro vì khó phân biệt nguồn gốc. Một tiểu thương ở chợ Hà Nội cũng thẳng thắn: “Chúng tôi muốn bán hàng có chứng nhận, nhưng thủ tục đôi khi phức tạp, chi phí cao, trong khi khách hàng lại không sẵn sàng trả thêm.”

Điều đó cho thấy, chợ truyền thống chỉ có thể nâng tầm khi cả ba bên: cơ quan quản lý, tiểu thương và người tiêu dùng cùng thay đổi.