Việt Nam được cho là một trong những nước hưởng lợi nhất từ cuộc chiến thương mại của Tổng thống Donald Trump trong nhiệm kỳ đầu tiên, khi nhiều nhà sản xuất chuyển từ Trung Quốc sang. Apple, Intel và Nike là những công ty Mỹ phụ thuộc nhiều vào Việt Nam.

Kết quả của sự dịch chuyển sản xuất đó là thặng dư thương mại của Việt Nam với Mỹ đã tăng vọt, vượt mốc 125 tỷ USD vào năm ngoái, xếp thứ ba sau Trung Quốc và Mexico. Chính quyền Trump đã áp mức thuế lên tới 46% đối với Việt Nam vào tháng 4 — một trong những mức cao nhất sau Trung Quốc — nhưng sau đó đã tạm hoãn để chờ đàm phán thương mại.

Phòng Thương mại Mỹ tại Hà Nội (Amcham), đại diện cho các công ty lớn như Apple đang hoạt động tại Việt Nam, cho rằng động thái này đi ngược lại lợi ích chiến lược của Mỹ tại Đông Nam Á — nơi Washington đang cố gắng giảm phụ thuộc vào Trung Quốc.

"Việt Nam đã trở thành một đối tác đáng giá của Mỹ trong bối cảnh đa dạng hóa chuỗi cung ứng", Amcham viết trong một bức thư gửi tới chính phủ Mỹ và Việt Nam, theo bản sao mà Financial Times thu thập được.

Dù bức thư không nhắc trực tiếp đến Trung Quốc, nhưng có đoạn viết: “Chúng tôi kêu gọi chính phủ Mỹ coi xu hướng thâm hụt thương mại này như bằng chứng cho sự thành công của Tổng thống Trump trong nhiệm kỳ đầu tiên trong việc đa dạng hóa chuỗi cung ứng tại khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương. Chúng tôi kêu gọi Mỹ tránh các biện pháp thuế trả đũa hoặc theo ngành đối với kết quả hợp lý từ chính các chính sách của mình".

Amcham cho biết mức thuế hiện tại là “vấn đề then chốt” đối với doanh nghiệp Mỹ tại Việt Nam, vì mức thuế cao hơn sẽ “gây tác động tiêu cực đến hoạt động kinh doanh của các thành viên và khách hàng của chúng tôi, cũng như mối quan hệ thương mại nói chung giữa hai quốc gia".

Việt Nam đóng vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng của nhiều công ty Mỹ, chiếm đến một nửa sản lượng giày dép của Nike, công ty hiện đang có kế hoạch tăng giá bán do ảnh hưởng từ thuế. Các nhà phân tích kỳ vọng Apple sẽ sản xuất 2/3 số tai nghe AirPods tại Việt Nam vào cuối năm nay.

Các doanh nghiệp Mỹ đang vận động tích cực để chính quyền Trump giảm thuế cho Việt Nam khi nhiều quốc gia khác cũng đang nỗ lực hoàn tất thỏa thuận với Mỹ trước khi lệnh tạm dừng thuế kéo dài 90 ngày kết thúc vào ngày 9/7. Các quan chức Mỹ và Việt Nam dự kiến sẽ tổ chức vòng đàm phán thứ ba vào giữa tháng 6, theo thông tin từ Hà Nội.

Mức thuế 46% sẽ gây tổn hại nghiêm trọng cho nền kinh tế Việt Nam, do Mỹ chiếm gần 1/3 tổng kim ngạch xuất khẩu của nước này. Đồng thời, nó cũng sẽ ảnh hưởng đến dòng vốn đầu tư nước ngoài mới vào Việt Nam.

Việt Nam đã cam kết mua thêm hàng hóa Mỹ, bao gồm máy bay Boeing và khí tự nhiên hóa lỏng (LNG), đồng thời gỡ bỏ các rào cản phi thuế quan cho doanh nghiệp Mỹ. Gần đây, Việt Nam cũng đã phê duyệt dự án sân golf của Tập đoàn Trump và tổ chức các cuộc gặp giữa Eric Trump và các quan chức để thảo luận về việc xây dựng Trump Tower tại TP.HCM — những động thái được cho là nhằm tạo thuận lợi cho các cuộc đàm phán thương mại.

Tuy nhiên, một trong những điểm gây áp lực lớn nhất từ phía Mỹ là cáo buộc về việc hàng hóa Trung Quốc được trung chuyển qua Việt Nam để né thuế trừng phạt từ Mỹ. Trong những tuần gần đây, Việt Nam đã cam kết sẽ siết chặt việc giám sát các hoạt động này.

Tại một phiên điều trần ở Thượng viện vào tuần trước, Bộ trưởng Thương mại Mỹ Howard Lutnick cho biết rằng, ngay cả khi Việt Nam gỡ bỏ toàn bộ thuế và rào cản phi thuế quan đối với hàng hóa Mỹ, Washington vẫn sẽ không dỡ bỏ thuế đối với Việt Nam do nghi ngờ Việt Nam là trung gian cho hàng hóa Trung Quốc.

“Họ mua 90 tỷ USD hàng hóa từ Trung Quốc, sau đó nâng giá và xuất sang Mỹ”, ông Lutnick nói. “Họ là con đường từ Trung Quốc đến Mỹ".

Các quan chức Việt Nam tuần trước cho biết họ đang phản hồi “với quyết tâm và thiện chí” đối với các vấn đề mà Mỹ nêu ra trong đàm phán thương mại.

Các số liệu thương mại mới có thể gây thêm áp lực lên Việt Nam. Thặng dư thương mại của Hà Nội với Washington đã tăng lên mức cao thứ hai trong tháng 4, vượt qua Mexico, theo số liệu của Mỹ. Số liệu của Việt Nam cũng cho thấy xuất khẩu sang Mỹ tiếp tục tăng trong tháng 5.

Trong bức thư gửi đến hai chính phủ, Amcham kêu gọi sự hợp tác giữa cơ quan hải quan Việt Nam và Mỹ để giải quyết vấn đề trung chuyển bất hợp pháp — một đề xuất mà theo các nguồn tin là đang được hai bên xem xét.

Amcham cũng kêu gọi Việt Nam đẩy nhanh việc mua hàng hóa Mỹ và thực hiện các cải cách trong một số lĩnh vực. Tổ chức này đề xuất “tự do hóa hoàn toàn” ngành điện của Việt Nam để thu hút đầu tư.

“Điều này sẽ thúc đẩy việc nhập khẩu tuốc-bin điện, cơ sở LNG, nhiên liệu, thiết bị năng lượng gió và các dịch vụ tài chính, xây dựng và kỹ thuật từ Mỹ”, Amcham cho biết, và nói rằng điều này sẽ góp phần cân bằng cán cân thương mại giữa hai nước.