Theo Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM), hiện nay, dù chỉ còn vài ngày nữa là đến thời điểm Luật số 56/2024/QH15 có hiệu lực (1/4/2025), nghị định hướng dẫn thi hành vẫn chưa được ban hành. Điều này gây hoang mang cho doanh nghiệp quản lý sàn thương mại điện tử và người bán hàng trên các nền tảng trong và ngoài nước. Sau các buổi làm việc với Cục Thuế (16/1/2025 và 7/3/2025), VECOM nhận thấy còn nhiều vướng mắc chưa được giải quyết, đặc biệt về trách nhiệm, nghĩa vụ thuế, kê khai và hoàn thuế của hộ, cá nhân kinh doanh. Do thiếu văn bản hướng dẫn, các sàn thương mại điện tử không thể trả lời thắc mắc của người bán, trong khi cách hiểu giữa cơ quan thuế Trung ương và địa phương còn khác nhau. VECOM kiến nghị Quốc hội lùi thời điểm hiệu lực của Điều 6.5.b đến 1/7/2025, trùng với Luật Thuế Giá trị gia tăng 2024, để doanh nghiệp và cơ quan quản lý có thêm thời gian chuẩn bị, tuyên truyền và giải đáp.

Liên quan đến vấn đề này, trước đó, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cũng đề xuất Bộ Tài chính lùi thời hạn hiệu lực nghị định quản lý thuế đối với kinh doanh thương mại điện tử đến 1/7/2025, do thời điểm 1/4/2025 quá gấp rút, văn bản vẫn đang dự thảo, và doanh nghiệp cần thời gian xây dựng hệ thống công nghệ, nhân sự.

Tránh tình trạng “thả gà ra đuổi”

Việc yêu cầu các sàn TMĐT khấu trừ, nộp thuế thay cho người bán không phải là ý tưởng mới mẻ. Đây là xu hướng tất yếu trong bối cảnh TMĐT bùng nổ, nhưng thất thu thuế vẫn là bài toán nan giải. Theo số liệu, tổng thu thuế từ hoạt động TMĐT chỉ chiếm khoảng 20% quy mô doanh thu thị trường, giảm từ 20,1% năm 2022 xuống 17,4% năm 2024. Riêng số thuế từ hộ, cá nhân kinh doanh còn thấp hơn nhiều, chỉ đạt 183 tỷ đồng năm 2022 và 67 tỷ đồng năm 2023, dù dự kiến tăng lên 2.500 tỷ đồng vào năm 2024.

Nếu để hơn 300.000 cá nhân tự kê khai, nộp thuế, cơ quan thuế sẽ rơi vào tình trạng “thả gà ra đuổi”. Thực tế đã chứng minh điều này qua một số vụ án gần đây tại Hà Nội, khi một doanh nghiệp và một cá nhân kinh doanh qua TMĐT với doanh thu hàng trăm tỷ đồng nhưng không kê khai hoặc không nộp thuế đầy đủ. Việc chuyển giao nghĩa vụ sang các sàn TMĐT – nơi quản lý doanh thu, người mua, người bán được xem là giải pháp hợp lý để giảm thiểu đầu mối, cải cách thủ tục hành chính và chống thất thu thuế.

Ông Hoàng Văn Cường, Ủy viên Ủy ban Tài chính, Ngân sách của Quốc hội, nhấn mạnh: “Các sàn TMĐT phải khấu trừ ngay thuế, chứ không thể để người bán tự kê khai.” Đây không chỉ là vấn đề quản lý thuế, mà còn là cách để thị trường TMĐT Việt Nam minh bạch hóa, tạo sân chơi công bằng giữa các bên, kể cả các sàn nước ngoài như Amazon hay Alibaba.

Sàn kêu khó, người bán than thở nhưng “khó vẫn phải làm”

Dù mang lại lợi ích dài hạn, quy định mới vẫn đặt ra không ít thách thức. Đại diện các sàn TMĐT nhiều lần cho rằng, nếu áp dụng thu thuế, chi phí vận hành tăng vọt là điều không thể tránh khỏi. Sàn TMĐT phải đầu tư hạ tầng công nghệ, bổ sung nhân sự am hiểu thuế và công nghệ, đồng thời tổ chức đào tạo để tuân thủ quy định. Một doanh nghiệp TMĐT ước tính cần từ một đến hai năm để sẵn sàng, trong khi thời gian hiện tại chỉ còn tính bằng tháng.

Chưa kể, việc xác định nghĩa vụ thuế không hề đơn giản. Các sàn có phải kiểm tra tính hợp pháp của hóa đơn, chứng từ hay chỉ đóng vai trò thu hộ? Nếu phải chịu trách nhiệm pháp lý, gánh nặng của họ sẽ tăng lên đáng kể. Hơn nữa, với hơn 300.000 gian hàng chưa định danh trên 5 sàn lớn như Shopee, Lazada, Tiki, Sendo, Grab, doanh thu hơn 70.000 tỷ đồng có thể trở thành “vùng tối” khó quản lý.

Với người bán, đặc biệt là các hộ kinh doanh nhỏ lẻ, nỗi lo không kém phần nặng nề. Khi sàn tăng phí để bù đắp chi phí tuân thủ thuế, như Shopee đã nâng phí cố định lên 10% cho 167 ngành hàng, giá sản phẩm sẽ tăng, làm giảm sức cạnh tranh. Thực tế, năm qua đã có 165.000 gian hàng rời bỏ sàn vì không chịu nổi áp lực chi phí và cạnh tranh. Chị Thu Phương, một người bán hàng tại Hà Nội, than thở: “Phí sàn ngày càng cao, chính sách thay đổi đột ngột, giờ thêm thuế mới, tôi không biết xoay xở thế nào.

Dù đối mặt với nhiều khó khăn, việc triển khai quy định này là không thể trì hoãn mãi. TMĐT đang chiếm tỷ trọng lớn trong nền kinh tế, nếu không quản lý thuế hiệu quả, Nhà nước sẽ mất đi nguồn thu quan trọng, còn thị trường thì mãi lẩn quẩn trong sự thiếu minh bạch. Vấn đề không phải là “có làm hay không,” mà là “làm thế nào để hiệu quả.”

Trước hết, cơ quan chức năng cần khẩn trương ban hành Nghị định hướng dẫn, làm rõ trách nhiệm của sàn TMĐT và cách thức thực hiện. Đồng bộ hóa thời điểm hiệu lực giữa các luật về ngày 1/7/2025, như VECOM đề xuất, là bước đi cần thiết để tránh chồng chéo. Đồng thời, Nhà nước nên hỗ trợ các sàn, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ, qua các gói ưu đãi thuế hoặc công nghệ để giảm gánh nặng chi phí ban đầu.

Về phía sàn TMĐT, thay vì chỉ đẩy phí sang người bán, họ cần tối ưu hóa hệ thống hiện có và phối hợp chặt chẽ với cơ quan thuế để giảm thiểu chi phí tuân thủ. Với người bán, đây là lúc cần thích nghi, minh bạch hóa hoạt động kinh doanh và tận dụng các công cụ hỗ trợ từ sàn để giảm áp lực.

Bên cạnh đó, nhiều ý kiến cho rằng, cần một lộ trình thử nghiệm trước khi áp dụng đại trà. Việc “đốt cháy giai đoạn” chỉ gây ách tắc, trong khi một bước đi chậm mà chắc sẽ tạo tiền đề cho sự phát triển bền vững của TMĐT Việt Nam. Lùi thời hạn có thể là cần thiết, nhưng lùi để chuẩn bị tốt hơn, chứ không phải để né tránh. Thuế trong TMĐT không chỉ là nghĩa vụ, mà còn là cơ hội để thị trường phát triển bền vững.