Tình trạng cung vượt cầu và cầu vượt cung tại hai nền kinh tế lớn ở Đông Á không chỉ ảnh hưởng đến giá cả và sinh kế, mà còn có thể tác động sâu rộng đến chính sách nông nghiệp khu vực, theo giới quan sát.

Hàn Quốc: Khủng hoảng dư thừa gạo

Tại thị trấn nông nghiệp Haenam, ông Park Geun Sik đã gắn bó cả đời với nghề trồng lúa. Ông nhớ lại ngày xưa từng có thời gạo khan hiếm đến mức chính phủ cấm nông dân bán gạo. Tuy nhiên, sau khi cơ giới hóa và giống lúa năng suất cao được giới thiệu, Hàn Quốc dần tiến tới tự chủ lương thực.

Ông Park, giống như hầu hết nông dân Hàn Quốc, là thành viên của Liên đoàn Hợp tác xã Nông nghiệp Quốc gia (Nonghyup), nơi mua gạo trực tiếp từ nông dân, sau đó xử lý, lưu trữ và phân phối.

“Hầu như năm nào cũng bán được lúa. Thành viên hợp tác xã thấy cách này tiện lợi hơn", ông Park kể.

Chính phủ Hàn Quốc thường xuyên mua gạo từ nông dân – cả để đảm bảo an ninh lương thực lẫn kiểm soát giá. Từ 2021 đến 2024, chính phủ đã mua khoảng 1,2 triệu tấn gạo, trị giá gần 1,9 tỷ USD. Kho dự trữ này tương đương 17-18% nhu cầu tiêu thụ gạo hàng năm, dùng để phòng ngừa thiên tai hoặc chiến tranh.

Sau đó, phần lớn gạo cũ trong kho được bán cho nhà máy chế biến thực phẩm, gạo mới được phân phối cho người thu nhập thấp – đôi khi chỉ với giá 2 USD cho túi 10kg.

Tuy nhiên, nông dân đang gặp khó vì lợi nhuận ngày càng sụt giảm. Họ xuống đường phản đối chính sách nhập khẩu gạo – một phần cam kết với WTO (chiếm khoảng 13% sản lượng nội địa, tương đương 408.000 tấn mỗi năm).

Ông Gu Gwang Seok, Giám đốc điều hành của Liên đoàn Nông dân Hàn Quốc khu vực Gwangju cho biết: “Giá gạo đã gần như không tăng suốt 30 năm. Chính nhập khẩu làm giá bị ép xuống. Chúng tôi yêu cầu chính phủ đảm bảo giá và ngừng nhập khẩu".

Trong khi đó, thị trường xuất khẩu gạo Hàn Quốc rất hạn chế – chỉ có Nhật Bản là nước tiêu thụ gạo Japonica hạt tròn, dẻo đặc trưng của Hàn Quốc.

Nhật Bản: Cơn sốt gạo và giá tăng vọt

Tháng 4 vừa qua, Nhật Bản lần đầu tiên kể từ năm 1999 phải mua gạo từ Hàn Quốc do khan hiếm hàng trong nước. Các siêu thị ở Nhật rơi vào tình trạng cháy hàng hoặc giá tăng gấp đôi so với năm trước – trung bình khoảng 27 USD cho 5kg vào tháng 7.

Chính phủ đã phải xả kho dự trữ khẩn cấp, nhưng lượng tồn chỉ còn khoảng 100.000 tấn. Nhật Bản nhập 770.000 tấn gạo mỗi năm theo quy định WTO. Nhập vượt sẽ bị đánh thuế cao (khoảng 2,30 USD/kg), tuy nhiên lượng gạo tư nhân nhập khẩu trong tháng 5 đã tăng vọt lên 10.600 tấn (đa số từ Mỹ) – so với chỉ 115 tấn cùng kỳ năm ngoái.

Một lý do khiến sản lượng gạo giảm là vì chính sách từ những năm 1970, trong đó chính phủ trả tiền cho nông dân để giảm diện tích trồng nhằm chống dư thừa và giữ giá cao. Hiện nay, chính sách sản xuất vẫn do Chính phủ và Liên hiệp Hợp tác xã Nông nghiệp Nhật Bản (JA) điều phối – nơi gần như toàn bộ nông dân đều là thành viên.

Ông Kazuyoshi Fujimoto, người sở hữu trang trại 15ha ở thành phố Kakogawa, cho biết đã bắt đầu chuyển sang trồng sung thay vì lúa do chi phí duy trì đồng ruộng quá cao. Máy móc hỏng có thể tốn tới 5-6 triệu yen (33.000-40.000 USD) để thay thế.

Tuy nhiên, năm nay, JA đã gửi thông báo thu mua gạo với giá tối thiểu 11.500 yen/30kg (~77,5 USD) – gấp đôi năm ngoái. Ông Fujimoto nói: “Ba năm trước, giá còn ổn định. Nhưng hai năm gần đây, giá bắt đầu tăng nhẹ, rồi năm nay thì tăng vọt".

Tổng sản lượng gạo Nhật đã giảm từ đỉnh 14,45 triệu tấn năm 1967 xuống dưới 7 triệu tấn năm ngoái. Nguyên nhân có thể do nhiều yếu tố: thời tiết cực đoan, dân số nông thôn giảm, và sự phức tạp trong chuỗi cung ứng. Một số nông dân cho biết thương lái đang trả giá cao gấp ba so với năm ngoái để mua gạo ở vùng Nagano nổi tiếng.

Tìm lối ra

Ở Hàn Quốc, nhiều nông dân đang chuyển hướng. Ông Kim Jun Hyeong – cũng ở Haenam – được chính phủ hỗ trợ để chuyển từ lúa sang đậu.

“Trồng đậu không cần ươm mạ như lúa, nên tiết kiệm thời gian và chi phí", ông cho biết. Giá bán đậu cao gấp đôi gạo, nhờ đó thu nhập của ông gần như tăng gấp đôi.

Tại thành phố Seoul, một số doanh nghiệp sáng tạo lại đang tìm cách tăng tiêu thụ gạo nội địa. Tiệm bánh Rike Bakery, mới mở vài tháng, sử dụng bột gạo thay vì bột mì để làm bánh – như một cách truyền cảm hứng và tạo sự khác biệt.

“Khách hàng thấy bánh làm từ gạo lành mạnh và thân thiện hơn”, chủ tiệm Jeon Hee Ju chia sẻ.

Làm sao cân bằng?

Giới phân tích cho rằng để giải quyết tình trạng mất cân bằng cung – cầu, cả Nhật Bản và Hàn Quốc đều cần những cải cách sâu rộng: dừng giảm diện tích trồng lúa ở Nhật, mở rộng thị trường xuất khẩu gạo Hàn Quốc, thúc đẩy thuê đất canh tác quy mô lớn, và đa dạng hóa sản phẩm từ gạo.

Tuy nhiên, với ảnh hưởng mạnh mẽ từ các hợp tác xã nông nghiệp và yếu tố chính trị phức tạp, việc điều chỉnh chính sách ở cả hai quốc gia không dễ dàng.