Theo Euronews - kênh tin tức quốc tế hàng đầu châu Âu, Việt Nam đặt mục tiêu trở thành nước giàu vào năm 2045 và vươn lên thành “con hổ kinh tế” tiếp theo của châu Á – thuật ngữ từng dùng để mô tả sự cất cánh ngoạn mục của Hàn Quốc và Đài Loan.

Tuy nhiên, thách thức phía trước không nhỏ: vừa phải duy trì tăng trưởng, vừa thực hiện các cải cách còn dang dở, đối mặt với dân số già hóa, rủi ro khí hậu... Thêm vào đó là sức ép từ Tổng thống Mỹ Donald Trump về thặng dư thương mại khổng lồ của Việt Nam với Mỹ.

Năm 1990, thu nhập bình quân đầu người ở Việt Nam mỗi năm chỉ khoảng 1.200 USD (1.025 euro). Đến nay, con số này đã tăng hơn 13 lần, lên tới 16.385 USD (13.995 euro).

Bùng nổ xuất khẩu không thể kéo dài mãi

Việt Nam đã trở thành trung tâm sản xuất toàn cầu với đường cao tốc hiện đại, những tòa nhà chọc trời và tầng lớp trung lưu đang lớn mạnh, đưa hàng triệu người thoát nghèo – tương tự Trung Quốc. Nhưng mô hình tăng trưởng dựa vào lao động giá rẻ và xuất khẩu đang chậm lại, trong khi các cải cách cần thiết về mở rộng khu vực tư nhân, bảo trợ xã hội, công nghệ và năng lượng xanh lại gặp rào cản từ biến đổi khí hậu.

Đầu tư nước ngoài tăng mạnh, một phần nhờ căng thẳng thương mại Mỹ - Trung, khiến Mỹ trở thành thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam. Năm 2024, thặng dư thương mại Việt – Mỹ đạt 123,5 tỷ USD, khiến ông Trump dọa áp thuế 46% lên hàng hóa Việt Nam. Cuối cùng, hai bên dường như thống nhất mức 20% – và gấp đôi đối với hàng hóa bị nghi “đội lốt” qua Việt Nam để né thuế.

Trước cả khi có nguy cơ bị áp thuế, Việt Nam đã nhận ra mô hình dựa vào xuất khẩu giá rẻ không thể kéo dài, dễ rơi vào “bẫy thu nhập trung bình”. Muốn thoát bẫy này, Hàn Quốc đặt cược vào điện tử, Đài Loan chọn chất bán dẫn, còn Singapore thành trung tâm tài chính. Nhưng kinh tế Việt Nam ngày nay phức tạp hơn và không thể chỉ dựa vào một ngành.

“Việt Nam cần đặt cược vào nhiều lĩnh vực lớn cùng lúc”, chuyên gia Richard McClellan nhận định.

Kế hoạch để bứt phá

Theo đuổi hướng đi như Trung Quốc, Việt Nam đang đặt cược vào công nghệ cao: chip máy tính, trí tuệ nhân tạo, năng lượng tái tạo, đi kèm ưu đãi thuế và hỗ trợ nghiên cứu ở Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng.

Hạ tầng cũng được đầu tư mạnh: từ nhà máy điện hạt nhân dân sự đến dự án đường sắt cao tốc Bắc – Nam trị giá 67 tỷ USD, rút ngắn thời gian di chuyển Hà Nội – TP.HCM xuống còn 8 giờ.

Việt Nam cũng muốn trở thành trung tâm tài chính toàn cầu, với kế hoạch xây dựng hai trung tâm tài chính đặc biệt ở TP.HCM và Đà Nẵng, có cơ chế pháp lý thông thoáng, ưu đãi thuế, hỗ trợ startup fintech và quy trình giải quyết tranh chấp nhanh gọn.

Đằng sau những bước này là cải cách thể chế: sáp nhập bộ ngành, tinh giản quan liêu, giảm 63 tỉnh thành xuống còn 34 để tập trung nhân lực chất lượng cao.

Doanh nghiệp tư nhân thành động lực

Lần đầu tiên, Việt Nam khẳng định khu vực tư nhân sẽ là “động lực quan trọng nhất” của nền kinh tế định hướng đến năm 2030 (Nghị quyết 68, tháng 5/2025). Đây là sự chuyển dịch lớn sau nhiều thập kỷ nền kinh tế chủ yếu do doanh nghiệp nhà nước và FDI dẫn dắt.

Mục tiêu là tạo ra những “nhà vô địch quốc gia”, giống Trung Quốc, cạnh tranh toàn cầu thông qua thị trường chứ không phải bằng “chọn sẵn người thắng cuộc”. Chính sách mới hứa hẹn tín dụng dễ tiếp cận, ưu tiên hợp đồng nhà nước cho doanh nghiệp đổi mới, hỗ trợ ra thị trường quốc tế. Đến năm 2030, Việt Nam muốn có ít nhất 20 doanh nghiệp tư nhân tầm cỡ toàn cầu.

Thách thức vì khí hậu và dân số già

Tuy nhiên, biến đổi khí hậu và già hóa dân số đang tạo ra áp lực nặng nề. Các cơn bão như Yagi đã gây thiệt hại 1,6 tỷ USD, làm mất 0,15% GDP, tàn phá các khu công nghiệp – nhắc nhở rằng, rủi ro khí hậu là có thật. Ngân hàng Thế giới cảnh báo Việt Nam có thể mất 12–14,5% GDP mỗi năm vào 2050 nếu không hành động mạnh mẽ.

Trong khi đó, “cửa sổ dân số vàng” sẽ khép lại vào năm 2039. Lực lượng lao động đạt đỉnh vào 2042, nguy cơ thiếu hụt nhân lực và gánh nặng an sinh xã hội tăng cao. Việt Nam buộc phải cải cách hưu trí, khuyến khích phụ nữ tham gia lực lượng lao động và thúc đẩy chăm sóc sức khỏe dự phòng để giảm áp lực.