Xuất khẩu bùng nổ, thặng dư kỷ lục

Theo Bloomberg, dù tiếp cận thị trường Mỹ bị hạn chế, các nhà sản xuất Trung Quốc vẫn ồ ạt tìm đầu ra khác: đơn hàng từ Ấn Độ đạt đỉnh lịch sử trong tháng 8, xuất khẩu sang châu Phi hướng tới mức kỷ lục hằng năm, còn doanh số sang Đông Nam Á vượt xa giai đoạn cao trào của đại dịch.

Sự bùng nổ này làm dấy lên lo ngại toàn cầu, khi nhiều chính phủ cân nhắc giữa bảo vệ ngành công nghiệp trong nước và nguy cơ đối đầu với Bắc Kinh – đối tác thương mại số một của hơn nửa thế giới.

Cho đến nay, mới chỉ có Mexico công khai phản ứng, đe dọa áp thuế tới 50% lên ô tô, phụ tùng và thép Trung Quốc.

Nhưng sức ép đang gia tăng: Ấn Độ đã nhận hơn 50 đơn kiến nghị điều tra “bán phá giá” với hàng từ Trung Quốc; Indonesia hứa kiểm soát “làn sóng” hàng hóa giá rẻ, sau khi xuất hiện video lan truyền về quần áo Trung Quốc bán sang thành phố lớn chỉ với 0,8 USD/chiếc.

Tuy nhiên, các hành động thực chất vẫn hạn chế. Nhiều nước đang vướng đàm phán thương mại với chính quyền Trump nên ngần ngại mở thêm “mặt trận” với nền kinh tế lớn thứ hai thế giới. Điều này vô hình trung cho Trung Quốc khoảng thở, dù Mỹ áp thuế mà giới kinh tế từng dự báo có thể khiến tăng trưởng thường niên của Trung Quốc giảm một nửa.

Bắc Kinh vừa “mềm” vừa “rắn”

Theo Bloomberg, Trung Quốc đang vận dụng cả ngoại giao lẫn sức ép kinh tế để ngăn chặn làn sóng trả đũa. Chủ tịch Tập gần đây kêu gọi các nước BRICS đoàn kết chống chủ nghĩa bảo hộ; trong khi Bộ Thương mại nước này cảnh báo Mexico “hãy nghĩ kỹ” trước khi ra đòn. Song song đó, Bắc Kinh khẳng định không hề bán dưới giá thành. “Khi có nhu cầu, Trung Quốc xuất khẩu,” Thứ trưởng Tài chính Liao Min tuyên bố.

Trong khi đó, chính quyền Trump cũng gây sức ép lên NATO, thúc giục áp thuế tới 100% với hàng Trung Quốc vì Bắc Kinh hỗ trợ Nga. Nếu nhiều nước cùng liên minh với Washington, Trung Quốc sẽ phải đối mặt sức ép chưa từng có.

Dòng hàng giá rẻ giúp Trung Quốc duy trì xuất khẩu, nhưng không cải thiện lợi nhuận. Lợi nhuận ngành công nghiệp trong 7 tháng đầu năm giảm 1,7% vì doanh nghiệp phải hạ giá để “xả hàng”, làm trầm trọng thêm tình trạng giảm phát kéo dài nhất từ cuối thập niên 1970.

Điều này cũng cản trở mục tiêu tái cân bằng kinh tế sang kích thích tiêu dùng trong nước – điều mà Mỹ nhiều lần kêu gọi. Tuy nhiên, với Bắc Kinh, việc chứng minh Trung Quốc không phụ thuộc thị trường Mỹ lại có giá trị chiến lược, nhất là trước thềm hội nghị thượng đỉnh với Mỹ tại Hàn Quốc, nơi hai bên đang thương lượng “hưu chiến” thuế quan 90 ngày.

“Cú sốc Trung Quốc 2.0”

Trước cả khi ông Trump áp mức thuế cao nhất kể từ Thế chiến II, nhiều thị trường mới nổi đã lo ngại làn sóng hàng Trung Quốc tràn sang, đe dọa hàng triệu việc làm sản xuất. Indonesia từng dọa áp thuế 200% để bảo vệ ngành, Brazil đã tăng thuế thép.

Thế nhưng, theo các chuyên gia, những rào cản này chỉ như “hổ giấy”. Các doanh nghiệp Trung Quốc đủ sức chịu một phần tác động và khéo léo né thuế bằng cách tái xuất qua nước thứ ba hoặc dịch chuyển khâu lắp ráp cuối sang nơi khác.

Năm ngoái, thặng dư thương mại của Trung Quốc gần 1.000 tỷ USD; năm 2025 được dự báo vượt xa con số này.

Đồng nhân dân tệ suy yếu cũng giúp hàng Trung Quốc rẻ hơn. Thêm vào đó, việc Cục Dự trữ Liên bang Mỹ vừa hạ lãi suất có thể khiến USD và NDT giảm giá nữa, càng tăng sức cạnh tranh cho hàng xuất khẩu Trung Quốc.

Trong khi đó, xuất khẩu ô tô điện vẫn tăng bất chấp Mỹ và Canada đánh thuế và cấm vận. Từ tháng 1 đến 7, các hãng BYD, Nio, Xpeng xuất khẩu hơn 19 tỷ USD xe điện, với châu Âu là thị trường lớn nhất, ngay cả khi EU áp thuế.

Phân tích cho thấy tới 50% mặt hàng Trung Quốc bán sang Mỹ cũng phù hợp nhu cầu các nước BRICS, tức phần lớn lượng hàng mất thị trường Mỹ có thể được tái phân phối sang các thị trường khác.

Nhìn chung, làn sóng hàng giá rẻ từ Trung Quốc – từ thép, ô tô, linh kiện điện tử đến quần áo – đang “tràn ngập” khắp thế giới, bất chấp nỗ lực dựng rào cản từ Mỹ và đồng minh. Trong ngắn hạn, Bắc Kinh tận dụng cơ hội để duy trì xuất khẩu, nhưng về dài hạn, chiến lược này có thể làm sâu thêm khủng hoảng giảm phát và trì hoãn quá trình tái cân bằng kinh tế trong nước.

Tuy nhiên, với quyết tâm của Bắc Kinh, “cỗ máy xuất khẩu” Trung Quốc dường như sẽ còn tiếp tục vận hành hết công suất, bất chấp một số nước lo ngại về “cú sốc Trung Quốc 2.0” đang lan ra toàn cầu.