Trung Quốc đã khởi động một chiến dịch chưa từng có nhằm tuyển chọn các chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực khoa học và công nghệ cho các cơ quan học thuật hàng đầu của mình - mở rộng chỉ tiêu và lần đầu tiên cho phép các nhà nghiên cứu thuộc khu vực tư nhân tham gia ứng tuyển.

Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc (CAS) và Viện Hàn lâm Kỹ thuật Trung Quốc (CAE) đã bắt đầu quy trình đề cử học giả hai năm một lần vào tuần trước cho chức danh "viện sĩ" (yuanshi) – học vị cao nhất trong giới học thuật Trung Quốc, chỉ được trao cho những nhà khoa học và kỹ sư xuất sắc nhất.

Theo các thông báo vào tuần trước, cả hai viện đều đặt mục tiêu tuyển chọn tới 100 viện sĩ mới trong đợt này, đánh dấu đợt tuyển dụng lớn nhất trong ít nhất một thập kỷ qua.

CAE cho biết họ dành riêng 8 suất cho “các ứng viên đến từ các công ty công nghệ tư nhân hàng đầu”.

Trong một tuyên bố khác, CAE nhấn mạnh rằng đợt tuyển chọn lần này sẽ ưu tiên các chuyên gia đến từ những công ty công nghệ hàng đầu, đặc biệt là khu vực tư nhân, và cho biết khoảng 30% ứng viên sẽ đến từ “tuyến đầu nghiên cứu của doanh nghiệp”.

Cách tiếp cận tuyển dụng mới này mang tính thực tiễn hơn, là một phần trong nỗ lực quốc gia nhằm thoát khỏi các tiêu chí đánh giá nhân tài cứng nhắc. Những tiêu chí cũ đã làm thui chột đổi mới, khiến nhu cầu cải cách trở nên cấp thiết.

Theo một thông báo của CAS, quá trình tuyển chọn lần này cần “kiên quyết phá bỏ ‘4 duy nhất’, từ chối việc thăng chức dựa trên thâm niên và sử dụng danh hiệu danh dự làm tiêu chí đánh giá”.

“4 duy nhất” đề cập đến hệ thống đánh giá chỉ dựa trên bài báo khoa học, chức danh, học vị và giải thưởng – cụm từ này không xuất hiện trong thông báo tuyển chọn năm 2023.

Bắc Kinh đang cố gắng khuyến khích khu vực tư nhân và công nghệ cao đóng vai trò dẫn dắt trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, trong bối cảnh nước này đối mặt với cuộc chiến thương mại ngày càng căng thẳng với Mỹ.

Thủ tướng Lý Cường trong báo cáo công tác tháng 3 đã nhấn mạnh rằng cải cách quy trình đánh giá nhân tài cần đi sâu hơn, hướng đến một hệ thống dựa trên hiệu quả, ưu tiên “đổi mới, chất lượng, hiệu suất và đóng góp”, đồng thời khuyến khích sự cống hiến và nghiên cứu chuyên sâu từ nhiều tầng lớp nhân tài khác nhau.

Các nhà khoa học và lãnh đạo doanh nghiệp tư nhân trước đây cũng đã từng được bầu làm viện sĩ, khi chính phủ khuyến khích điều này từ năm 2019. Tuy nhiên, đội ngũ viện sĩ vẫn chủ yếu do các chuyên gia từ trường đại học, viện nghiên cứu và doanh nghiệp nhà nước nắm giữ.

Doanh nghiệp tư nhân hiện đang đóng vai trò ngày càng quan trọng trong tăng trưởng và đổi mới tại Trung Quốc, chiếm hơn 92% tổng số doanh nghiệp và hơn 420.000 doanh nghiệp công nghệ cao trong cả nước, theo số liệu chính thức công bố đầu năm nay.

CAS cũng thay đổi chỉ tiêu trong thông báo tuyển chọn năm 2025, với số suất gia tăng trong các lĩnh vực khoa học sự sống và y học, toán học và vật lý, hóa học, khoa học trái đất, khoa học kỹ thuật và công nghệ thông tin.

Bắc Kinh ngày càng kêu gọi khu vực tư nhân đi đầu trong các lĩnh vực then chốt như điện toán đám mây, trí tuệ nhân tạo, phần mềm công nghiệp, và y học tế bào – gene.

Phòng thí nghiệm DeepSeek có trụ sở tại Hàng Châu đã gây chấn động giới công nghệ với mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) ra mắt đầu năm nay. DeepSeek và năm công ty công nghệ tư nhân khác – được gọi là “Lục Long Hàng Châu” – đã thu hút sự chú ý toàn cầu với những bước đột phá trong AI, robot và giao diện não – máy tính.

Trong khi đó, CAE dành 32 suất cho các học giả nước ngoài, tăng thêm 8 suất so với năm 2023. Thông báo tuyển chọn năm 2025 cũng tiếp tục công nhận các viện sĩ đến từ các quốc gia thuộc Sáng kiến Vành đai và Con đường, đồng thời ưu tiên ứng viên có “kinh nghiệm dài hạn tại Trung Quốc”.

Quy trình tuyển chọn viện sĩ, do CAS và CAE quản lý, diễn ra hai năm một lần nhằm tìm kiếm các nhà khoa học và kỹ sư có đóng góp hệ thống và nguyên bản, ưu tiên các lĩnh vực quan trọng. Danh hiệu viện sĩ là vĩnh viễn và những người được chọn sẽ giữ vai trò lãnh đạo trong nghiên cứu và phát triển công nghệ cao của quốc gia.

Năm 2023, CAS dự kiến tuyển 79 viện sĩ nhưng chỉ bầu được 59. CAE dự kiến 90 suất, nhưng chỉ có 74 người trúng tuyển – mức hụt chỉ tiêu lớn nhất kể từ năm 2009. Tính đến tháng 11/2023, CAS có 873 viện sĩ và CAE có 978 người.