Theo báo cáo "Tương lai việc làm" của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), trí tuệ nhân tạo (AI) và công nghệ xử lý thông tin dự kiến sẽ tạo ra 11 triệu việc làm trên toàn cầu từ nay đến năm 2030. Tuy nhiên, cùng thời gian đó, khoảng 9 triệu việc làm có thể bị mất đi vì tự động hóa và chuyển đổi công nghệ. Điều này tạo nên một cú sốc lớn đối với thị trường lao động toàn cầu, đến mức nó trở thành chủ đề được thảo luận chính thức tại Hội nghị Thượng đỉnh G7 ở Ý vào tháng 6/2024.

Các nhà lãnh đạo G7 nhất trí rằng AI cần phải trở thành công cụ thúc đẩy năng suất, tăng cường năng lực cho người lao động, và mang lại sự công bằng, bao trùm trong cơ hội nghề nghiệp. Nhưng thực tế đang cho thấy một tương lai nhiều mặt: AI vừa hứa hẹn tăng trưởng, vừa tiềm ẩn nguy cơ loại trừ những người không kịp thích nghi.

Đông Nam Á: “tâm chấn” mới của làn sóng đầu tư AI

Đông Nam Á đang nổi lên là một trong những điểm nóng nhất về đầu tư AI trên thế giới. Từ Singapore đến Indonesia, từ Thái Lan đến Philippines, khu vực này đang thu hút hàng tỷ USD từ cả các tập đoàn công nghệ toàn cầu lẫn các nhà đầu tư nội địa.

Các tên tuổi lớn như Amazon Web Services (AWS), Microsoft, Google đều đã cam kết đầu tư từ 1 đến 9 tỷ USD vào hạ tầng AI, bao gồm trung tâm dữ liệu và đào tạo kỹ năng. Riêng Amazon đã tuyên bố đầu tư 9 tỷ USD để nâng cấp hạ tầng tại Singapore. Microsoft cũng rót hàng tỷ USD vào các trung tâm dữ liệu ở Indonesia, Malaysia và Thái Lan. Trong năm 2024, tập đoàn này đã cam kết 1,7 tỷ USD cho riêng Indonesia nhằm xây dựng hạ tầng AI và phát triển kỹ năng.

Bên cạnh đó, các startup AI địa phương như Social+ (Thái Lan), Wiz và Alethea AI (Singapore), Sprout Solutions (Philippines) cũng đang phát triển các giải pháp AI ứng dụng trong dịch vụ khách hàng, nhân sự, truyền thông tổng hợp và tài chính. Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo rằng dù dòng vốn đầu tư đang chảy mạnh, nhưng nhiều doanh nghiệp địa phương vẫn chưa tận dụng được cơ hội để vươn lên thành những “kỳ lân” công nghệ AI.

Tác động đa chiều tới thị trường lao động

AI không chỉ tạo ra việc làm mới, mà còn làm biến đổi sâu sắc các ngành nghề truyền thống. Kearney (một công ty tư vấn quản lý toàn cầu có trụ sở tại Mỹ) ước tính, đến năm 2030, việc ứng dụng AI có thể góp phần tăng GDP của Đông Nam Á thêm 10–18%, tương đương gần 1.000 tỷ USD. Sự tăng trưởng này chủ yếu đến từ tự động hóa quy trình, tăng hiệu quả và cải thiện chất lượng ra quyết định.

Tuy nhiên, cũng theo báo cáo của Access Partnership, khoảng 164 triệu người lao động tại Đông Nam Á sẽ bị ảnh hưởng bởi AI nói chung. Đáng chú ý, hơn 70% phụ nữ và 76% người thuộc thế hệ Z làm các công việc dễ bị thay thế hoặc hỗ trợ bởi AI. Những công việc lặp đi lặp lại như nhập liệu, lên lịch, hay trả lời khách hàng qua điện thoại đang dần được thay thế bằng các hệ thống tự động hoặc chatbot.

Ở chiều ngược lại, AI lại mở ra cơ hội cho những công việc đòi hỏi kỹ năng tư duy cao hơn, sáng tạo hơn và khó tự động hóa hơn. Các ngành như sản xuất, logistics, chăm sóc sức khỏe và dịch vụ tài chính đang tận dụng AI để tối ưu hóa chuỗi cung ứng, phát hiện gian lận, hỗ trợ chẩn đoán bệnh, và cá nhân hóa trải nghiệm khách hàng.

Thách thức kỹ năng và chiến lược “sống sót cùng AI”

Dù AI mở ra cơ hội mới, nhưng tình trạng thiếu hụt nhân lực có kỹ năng AI đang trở thành rào cản nghiêm trọng. Nhiều vị trí tuyển dụng liên quan đến khoa học dữ liệu, học máy, lập trình vẫn để trống do không tìm được ứng viên phù hợp.

Bên cạnh kỹ năng kỹ thuật như Python, R, Java, hay sử dụng các nền tảng như TensorFlow và PyTorch, doanh nghiệp còn cần những người hiểu rõ lĩnh vực cụ thể (như y tế, tài chính, thương mại) để có thể ứng dụng AI hiệu quả.

Để giải quyết khoảng trống kỹ năng, các quốc gia Đông Nam Á đang triển khai nhiều chương trình đào tạo, hợp tác công – tư và liên kết quốc tế nhằm đào tạo lại và nâng cao tay nghề cho lực lượng lao động. Một số doanh nghiệp còn tìm đến chiến lược tuyển dụng toàn cầu để tìm kiếm nhân tài.

Ngoài kỹ năng kỹ thuật, các chuyên gia nhấn mạnh rằng kỹ năng mềm sẽ là “lá chắn” hiệu quả để con người không bị AI thay thế. Những kỹ năng như tư duy phản biện, giải quyết vấn đề, sáng tạo, linh hoạt và học hỏi liên tục sẽ giúp người lao động thích nghi và phát triển trong thế giới công nghệ cao. Đặc biệt, khả năng giao tiếp hiệu quả và làm việc nhóm giữa người với người – và cả với AI – sẽ ngày càng quan trọng.

Đừng sợ AI – hãy học cách hợp tác với nó

AI không đơn thuần là mối đe dọa mà là công cụ mạnh mẽ để gia tăng năng suất và đổi mới sáng tạo. Với Đông Nam Á, cơ hội đang ở trước mắt – nhưng chỉ những nền kinh tế chuẩn bị tốt về kỹ năng, hạ tầng số và chính sách bao trùm mới có thể thực sự bứt phá.

Muốn không bị AI thay thế, người lao động không thể chỉ “né tránh” mà phải nâng cấp chính mình – cả kỹ năng chuyên môn lẫn kỹ năng mềm. Trong cuộc cách mạng công nghệ đang diễn ra từng giờ, sự sống còn thuộc về những ai học nhanh hơn, thích nghi tốt hơn, và biết sử dụng AI như một đồng minh chứ không phải đối thủ.