Cơm nắm khô cá đồng

Nhắc đến bữa cơm thời khẩn hoang những người lớn tuổi không thể nào quên những bữa cơm dã chiến bên bờ ranh đồng ruộng. Lúc sinh thời ba tôi kể, ra Giêng là mùa tát đìa, mỗi đìa thu được hàng trăm ký cá không thể gánh nổi mà phải bắt trâu kéo cộ chở cá. Cá, lươn, rùa rắn… về được đổ ra ghe tam bản rồi lựa ra làm khô, làm mắm.

Hơn 50 năm trước, quê tôi vẫn còn làm ruộng bằng tay chân như phát cỏ, cấy lúa. Từ 3-4 giờ sáng, gà gáy, chị tôi đã thức dậy nấu cơm để ba đem theo ăn đi phát cỏ. Thường bữa cơm sáng sớm là mắm lóc chưng. Má tôi khéo tay làm mắm rất ngon. Mắm lóc trông đỏ thơm ngon, vừa ăn không mặn, không lạt, trông bắt thèm ăn chứ không phải như con mắm trở xanh lè, hôi nồng nặc. Mắm nhà tôi chưng cùng chút tóp mỡ heo thắng sẵn là dậy mùi thơm muốn ăn cơm ngay. Mà ngày đó, bữa cơm sáng đơn giản đều là "cây nhà lá vườn". 

Cá lóc bắt ở đìa lên, má tôi làm mắm để dành chưng ăn. Rau chấm mắm như đậu bắp, rau lang, dưa leo… cũng đều nhà trồng, tất cả đều sạch không phân thuốc bảo vệ thực vật như bây giờ. Mắm cá lóc chưng thơm ngon mà chấm đậu bắp, rau lang luộc là hết sẩy.

Lo bữa cơm sáng xong, chị tôi còn phải lo bữa cơm trưa cho ba. Vì ruộng xa nhà hàng mấy cây số nên trưa không có thời gian về ăn cơm trưa. Bữa cơm trưa thật đơn giản: cơm nắm. Ngày đó, quê tôi làm lúa chỉ có một vụ gọi là lúa mùa chứ không phải làm lúa thần nông mỗi năm 3-4 vụ. Tất cả đếu trông vào trời. Lúa có nhiều giống như trắng tép, chệt dài, chệt cụt, tàu núc, châu hạng võ… nhưng để làm cơm nắm ngon thì nên chọn trắng tép hay chệt dài. Vì các loại gạo này mềm cơm, có độ dẻo hơn các loại gạo khác. Cơm nắm ngon thì vừa mềm vừa dẻo nên khi nấu phải biết cân nước và chắt nước đúng lúc mới ngon.

Chị tôi nấu cơm chín rồi múc ra ngoài để lên cái sề có lót lá chuối. Chờ cơm bớt nóng, chị tôi mới nắm vắt lại lại từng vắt to bằng cổ tay. Chỉ cần 3-4 nắm cơm là đủ cho bữa cơm trưa của ba tôi. Vắt cơm xong, chị nướng thêm một hai con khô cá lóc, hoặc khô sặc rằn rồi lấy giấy cuộn lại dùng chày đâm tiêu đập cho khô mềm ra.

Má tôi làm mắm khéo, làm khô cũng ngon. Muối ướp cá làm khô được má tôi chọn là muối hạt đen Bạc Liêu. Theo má tôi muối đen Bạc Liêu mới là muối tinh khiết, làm mắm, làm khô mới ngon. Ngày đó, làm cá khô chỉ có ướp muối chứ không có ướp bột nêm hay bột ngọt như bây giờ, nên khô nguyên chất mặn mòi của hương vị muối biển Bạc Liêu và vị ngọt của thịt cá đồng miệt Hậu Giang. Chuẩn bị cơm nắm, khô xong, cả hai cho vào mo cau cuộn lại mà ngày đó gọi là cơm mo cau hay lấy lá chuối cuộn lại đựng cơm mắm và khô nướng cho ba mang theo ra đồng.

Khi mặt trời gần đứng bóng, ba phát cỏ hay nhổ mạ đã thấm mệt và bụng cũng đói nên dừng lại lên bờ ranh nghỉ mệt, ăn cơm. Lật mo cau hay mở cuộn lá chuối là có bữa cơm nắm với khô cá đồng hấp dẫn. Không cần chén, đũa, chỉ lấy tay cầm nắm cơm đưa vào miệng, rồi cắn miếng khô cá lóc đồng, hay miếng thịt khô cá sặc rằn vừa béo, vừa mằn mặn thơm phức. Giữa đồng không mông quạnh, gió lồng lộng mát rượi, ngồi ăn cơm nắm với khô cá đồng, rồi tu một ngụm nước, tận hưởng sắc trời thiên nhiên thật là khó tả…

Hồi nhỏ, tôi theo ba đi ruộng cũng đôi lần được ăn cơm nắm với khô cá đồng mãi đến bây giờ không sao quên được và vẫn thèm nhớ. Có hôm chị tôi thay đổi khẩu vị cho bớt ngán, làm cơm nắm bằng cơm nếp hay cơm gạo tẻ với muối mè, đậu phộng nhưng tôi vẫn thích cơm nắm khô cá đồng hơn.

Ngày nay, lúa mùa không còn nữa, cá lóc, cá sặc rằn miệt đồng ngày càng khan hiếm nên món cơm nắm cá khô đồng chỉ còn trong ký ức. Tuy vậy, một số quán ăn ở Cần Thơ và miền Tây vẫn còn lưu giữ món cơm nguội với khô cá nướng như xưa. Những người bạn tôi vẫn ghiền món cơm nguội với khô cá lù đù Gành Hào một nắng. Bạn tôi lấy muỗng múc chút cơm nguội đưa vào miệng, rồi cắn miếng khô lù đù ăn kèm, nhâm nhi hít hà chút rượu đế trông thật đã, thốt lên:"Ăn cơm nguội với khô nướng mới đúng điệu và ngon nhất!". Lúc đó, tôi bồi hồi nhớ lại món cơm nắm với khô cá đồng ngày xấy.

Hơn 40 năm xa làng quê, bây giờ, tôi đã là người phố thị. Được ăn qua cơm gà, cơm tấm mẳn Long Xuyên, cơm sườn nướng Cần Thơ, cơm cà ri Sóc Trăng… rất ngon nhưng sao tôi vẫn nhớ hoài hương vị quê nhà, nhớ những ngày được theo ba ra đồng ăn cơm nắm. Có lẽ, nơi đó có mái ấm gia đình, làng quê sông nước, nơi đó có bữa cơm nắm khô cá đồng cùng với bao cực nhọc của ba tôi, đã nuôi tôi khôn lớn nên người.