EV và những thách thức

Trong vài năm gần đây, Việt Nam nổi lên như một trong những quốc gia quyết liệt nhất khu vực Đông Nam Á trong việc phát triển xe điện. Chính phủ đã ban hành hàng loạt chính sách ưu đãi: Giảm thuế tiêu thụ đặc biệt xuống 3% cho loại xe từ 9 chỗ trở xuống, miễn lệ phí trước bạ, hỗ trợ nghiên cứu và phát triển pin, đồng thời kêu gọi đầu tư nước ngoài vào các dự án sản xuất xe điện. Những chính sách này giúp Việt Nam trở thành thị trường được đánh giá là “nóng” trong khu vực về tốc độ phổ cập EV.

Doanh nghiệp tiên phong là VinFast. Từ năm 2022, hãng này đã gây chú ý toàn cầu khi tuyên bố dừng hoàn toàn sản xuất xe xăng để tập trung 100% vào EV - một quyết định táo bạo mà ít hãng nào trên thế giới dám làm. Bước đi này giúp VinFast định vị hình ảnh là “người mở đường” cho xu thế xanh tại Việt Nam, đồng thời khẳng định tham vọng cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Tuy nhiên, cái giá phải trả cho sự tiên phong không hề nhỏ và rất nhiều thách thức cần phải giải quyết.

Thứ nhất là hạ tầng sạc. Việt Nam hiện mới có vài nghìn cổng sạc, chủ yếu do VinFast đầu tư, phân bổ ở các thành phố lớn và một số tuyến cao tốc. Ở nông thôn, miền núi hoặc các tỉnh lẻ, việc tìm điểm sạc vẫn là thách thức. Tình trạng “range anxiety” - nỗi lo xe hết pin giữa đường - khiến nhiều người tiêu dùng còn do dự.

Thứ hai là tâm lý và thói quen người tiêu dùng. Phần lớn người mua xe lần đầu ở Việt Nam vẫn quan tâm đến yếu tố chi phí. Xe điện, dù được ưu đãi, vẫn có giá cao hơn so với xe xăng cùng phân khúc. Ngoài ra, người tiêu dùng chưa có niềm tin vào giá trị bán lại của EV, trong khi thị trường xe cũ chưa phát triển. Không ít người lo ngại chi phí thay pin quá cao, có thể chiếm tới 30-40% giá trị xe.

Thứ ba là sự phụ thuộc vào pin nhập khẩu. Việt Nam chưa làm chủ được công nghệ pin - bộ phận quan trọng nhất của EV. Chuỗi cung ứng chủ yếu đến từ Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật Bản. Điều này khiến ngành EV dễ bị tổn thương trước biến động giá nguyên liệu toàn cầu như lithium, niken. So với các nước ASEAN như Thái Lan hay Indonesia - những quốc gia đang xây dựng nhà máy pin quy mô lớn - Việt Nam vẫn đi sau một bước.

Hybrid – nhịp cầu bị bỏ quên

Trong bức tranh toàn cầu, hybrid - đặc biệt là plug-in hybrid (PHEV) - đang nổi lên như một giải pháp trung gian đầy thực dụng. Xe hybrid có thể chạy điện ở quãng ngắn, và chuyển sang xăng khi pin cạn, giúp loại bỏ nỗi lo về quãng đường di chuyển. Đây được coi là “cây cầu” giữa xe xăng truyền thống và EV thuần túy.

Điểm mạnh của hybrid nằm ở tính linh hoạt. Người dùng có thể sạc tại nhà, tại trạm, hoặc đơn giản là tiếp tục chạy xăng khi chưa có hạ tầng sạc thuận tiện. Với điều kiện hạ tầng chưa hoàn thiện như ở Việt Nam, xe hybrid có thể phù hợp hơn với điều kiện hiện tại vẫn còn rất nhiều hạn chế. Ngoài ra, xe hybrid thường có giá dễ tiếp cận hơn EV, trong khi vẫn giúp giảm 20-30% lượng khí thải CO₂ so với xe thuần xăng.

Điều đáng nói là Việt Nam gần như bỏ qua phân khúc này. Trong khi VinFast tập trung toàn bộ nguồn lực vào EV, các thương hiệu quốc tế cũng ít phân phối xe hybrid tại Việt Nam do thiếu ưu đãi chính sách. Điều này trái ngược hoàn toàn với xu hướng ở những thị trường lớn.

Trung Quốc là ví dụ điển hình. Sau nhiều năm dẫn đầu EV, nước này bất ngờ “quay xe”. Nửa đầu năm 2025, xuất khẩu hybrid của Trung Quốc tăng gấp hơn 3 lần so với cùng kỳ, trong khi EV chỉ tăng khoảng 40%. Nguyên nhân: Hybrid phù hợp hơn với nhiều thị trường mới nổi và giúp tránh các rào cản thương mại khi châu Âu áp thuế cao với EV.

Nhật Bản từ lâu đã xây dựng thương hiệu toàn cầu nhờ hybrid. Toyota Prius trở thành biểu tượng, bán hơn 15 triệu chiếc trên toàn thế giới. Honda cũng khẳng định chỗ đứng với nhiều mẫu hybrid tiết kiệm nhiên liệu. Đây là minh chứng rằng hybrid không chỉ là “giải pháp tạm thời” mà còn là một chiến lược kinh doanh bền vững.

Ở châu Âu, dù nhiều quốc gia cam kết loại bỏ xe xăng, hybrid vẫn được chấp nhận như một bước quá độ quan trọng. Chính quyền một số nước còn khuyến khích hybrid nhằm giảm dần phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch trong khi hạ tầng sạc đang được mở rộng.

Bài học và hướng đi nào cho Việt Nam ?

Từ bài học quốc tế, có thể rút ra rằng EV là tương lai dài hạn, nhưng không nên là con đường duy nhất. Chiến lược hợp lý cho Việt Nam phải là đa công nghệ, phát triển song song EV và hybrid, tận dụng lợi thế của từng loại phương tiện.

Ở đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng, EV có thể phát huy tối đa nhờ quãng đường ngắn, nhu cầu đi lại hàng ngày và hạ tầng sạc đang được mở rộng. Trong khi đó, ở các khu vực liên tỉnh, nông thôn, nơi hạ tầng còn yếu và người dùng cần sự linh hoạt, hybrid có thể là lựa chọn phù hợp hơn.

Chính sách vì thế cần được điều chỉnh. Hiện nay, hầu hết ưu đãi tập trung vào EV thuần túy. Nếu mở rộng sang hybrid, Việt Nam có thể kích thích thị trường, tạo thêm lựa chọn cho người tiêu dùng.

Ngoài ra, việc đầu tư vào chuỗi giá trị pin là điều kiện bắt buộc. Nếu chỉ dừng lại ở lắp ráp EV, Việt Nam khó có lợi thế cạnh tranh dài hạn. Việc phát triển hybrid có thể là khoảng thời gian đệm hợp lý để xây dựng năng lực trong lĩnh vực pin, từ khai thác khoáng sản đến sản xuất cell pin và tái chế.

Đặc biệt, Việt Nam đã cam kết mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Để đạt được, cần có lộ trình thực tế và bền vững. Hybrid có thể góp phần giảm phát thải ngay trong ngắn hạn, trong khi EV tiếp tục mở rộng thị phần theo sự phát triển của hạ tầng. Đây là cách tiếp cận “chậm mà chắc”, tránh rủi ro phụ thuộc hoàn toàn vào một công nghệ duy nhất.