Theo Market Watch, giới trẻ Gen Z ở Mỹ có tỷ lệ thất nghiệp cao dù sở hữu bằng sau đại học. Câu hỏi "Bằng thạc sĩ có còn đáng để học không?" thổi bùng tranh luận trong giới trẻ Mỹ, trên thực tế cũng đang “nóng” tại Việt Nam.

Bằng cấp cao vẫn thất nghiệp

Trong bối cảnh thị trường việc làm toàn cầu nhiều biến động, một cuộc tranh luận mới đang bùng nổ tại Mỹ: “Liệu bằng thạc sĩ có còn đáng để học?”

Câu hỏi này xuất phát từ thực trạng đáng lo ngại: Tỷ lệ thất nghiệp của sinh viên mới tốt nghiệp thạc sĩ tại Mỹ (thế hệ Gen Z) hiện đã vượt mốc 5,8%, cao hơn cả nhóm chỉ có bằng cử nhân – theo số liệu mới công bố đầu tháng 7/2025.

Con số này khiến không ít người choáng váng. Thông thường, bằng cấp càng cao đồng nghĩa với cơ hội việc làm tốt hơn. Nhưng hiện nay, thực tế đang cho thấy điều ngược lại.

Các doanh nghiệp Mỹ, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ, tài chính và truyền thông, đang cắt giảm hàng loạt vị trí cấp đầu vào. Trong khi đó, trí tuệ nhân tạo (AI) ngày càng thay thế nhiều công việc đòi hỏi trình độ trung bình – khiến người trẻ vừa tốt nghiệp không tìm được công việc phù hợp với chuyên môn đã học.

Vì sao học cao vẫn thất nghiệp?

Chuyên gia thị trường lao động lý giải, có nhiều yếu tố góp phần vào tình trạng này:

- Suy thoái kinh tế nhẹ kéo dài, khiến doanh nghiệp cắt giảm tuyển dụng, đặc biệt là những vị trí không trực tiếp tạo doanh thu.

- AI và tự động hóa phát triển nhanh, thay thế một phần công việc vốn dành cho người trẻ mới ra trường.

- Bằng cấp cao nhưng thiếu kinh nghiệm thực tế, nhiều bạn trẻ dành 1–2 năm học tiếp thạc sĩ thay vì tích lũy kỹ năng làm việc, dẫn đến "mắc kẹt giữa lý thuyết và thực tiễn".

Ông Jesse Rothstein – giáo sư kinh tế tại Đại học California – nhận định: “Chúng tôi thấy nhiều người trẻ thất nghiệp không phải vì thiếu bằng cấp, mà vì nhà tuyển dụng không chắc họ sẽ tạo ra giá trị gì".

"Học tiếp" hay "bắt tay làm việc"? – Câu hỏi lớn cho cả thế hệ Gen Z Việt Nam

Câu chuyện ở Mỹ phần nào phản ánh bức tranh học vấn tại Việt Nam. Số lượng sinh viên tốt nghiệp đại học, thạc sĩ trong nước ngày càng tăng. Tuy nhiên, tình trạng cử nhân thất nghiệp, thạc sĩ làm trái ngành, trái nghề không còn hiếm gặp. Theo báo cáo của Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, trong quý I/2025, hơn 13% số người thất nghiệp thuộc nhóm có trình độ đại học trở lên – một con số đáng báo động.

Chị Nguyễn Thị Linh, tốt nghiệp thạc sĩ ngành quản trị kinh doanh tại một đại học quốc tế ở TP.HCM, cho biết sau 6 tháng vẫn chưa tìm được việc đúng ngành. “Doanh nghiệp yêu cầu kinh nghiệm ít nhất 2 năm, trong khi tôi vừa ra trường. Bằng thạc sĩ dường như không còn là lợi thế".

Không chỉ riêng Linh, nhiều bạn trẻ Việt Nam hiện nay chọn học tiếp lên cao học vì "chưa tìm được việc" thay vì thực sự có định hướng học thuật rõ ràng. Trong khi đó, chi phí cho một tấm bằng thạc sĩ – đặc biệt tại các chương trình liên kết quốc tế – có thể dao động từ 100 triệu đến hơn 300 triệu đồng, chưa kể thời gian 1,5 đến 2 năm học tập.

Bằng cấp cao chưa chắc "giá trị cao"

Tại Mỹ, ông Rick Woldenberg – Giám đốc một công ty sản xuất đồ chơi giáo dục – cho biết doanh nghiệp của ông hiện ưu tiên tuyển dụng người có kỹ năng làm việc thực tế hơn là chỉ dựa vào bằng cấp. Nhiều công ty khác cũng đang chuyển hướng tuyển dụng theo “năng lực thực chiến”, đặc biệt trong thời đại công nghệ và AI đang thay đổi cách vận hành doanh nghiệp.

Tại Việt Nam, xu hướng này cũng đang hình thành. Các startup, công ty công nghệ như FPT, VNG hay các doanh nghiệp nước ngoài tại TP.HCM, Hà Nội thường ưu tiên những ứng viên có dự án cá nhân, trải nghiệm thực tế hoặc kỹ năng mềm vượt trội, thay vì chỉ nhìn vào học vị.

Chuyên gia nhân sự Lê Quốc Nam chia sẻ: “Tấm bằng không còn là yếu tố then chốt trong tuyển dụng. Nếu ứng viên có thể chứng minh năng lực qua sản phẩm, kỹ năng, khả năng học hỏi nhanh – họ hoàn toàn có thể cạnh tranh được với người có bằng thạc sĩ".

Trước tình trạng trên, giới chuyên môn khuyên rằng việc học cao học nên được cân nhắc kỹ lưỡng dựa trên ngành nghề cụ thể và mục tiêu cá nhân, thay vì học vì... “chưa biết làm gì” hoặc vì muốn “có thêm bằng để dễ xin việc” hay áp lực xã hội.

Ví dụ, các lĩnh vực như luật, y khoa, kỹ thuật chuyên sâu, nghiên cứu học thuật vẫn cần bằng thạc sĩ hoặc tiến sĩ. Tuy nhiên, những ngành thiên về thực hành như marketing, thiết kế, truyền thông, công nghệ thông tin – nơi mà kinh nghiệm, dự án cá nhân và kỹ năng mềm có thể quan trọng hơn cả học vị, thì việc học lên cao nên dựa trên lợi ích cụ thể (thu nhập, thăng tiến, cơ hội quốc tế...).

Bằng thạc sĩ không lỗi thời, nhưng cần đúng người, đúng lúc

Bằng cấp vẫn là một công cụ giá trị, nhưng không còn là “chìa khóa vạn năng” trong thời đại kinh tế biến động và công nghệ phát triển như vũ bão. Với Gen Z ở Mỹ, Việt Nam hay bất kỳ quốc gia nào, quyết định học tiếp hay đi làm cần dựa trên hiểu biết thực tế, đánh giá chi phí – lợi ích và tầm nhìn dài hạn.

Quan trọng hơn cả là người trẻ cần xác định rõ mục tiêu nghề nghiệp, linh hoạt cập nhật kỹ năng và không ngừng học hỏi – dù trong hay ngoài giảng đường.