Khi giấy phép là “rào chắn” thay vì công cụ kiểm soát

Thực tế nhiều năm qua, giấy phép xây dựng là nút thắt gây bức xúc cho người dân, doanh nghiệp, nhất là với các dự án nhỏ lẻ hoặc nhà ở riêng lẻ. Dù đã có quy hoạch, thiết kế được duyệt, người dân vẫn phải xin cấp phép với hồ sơ dày cộp, thời gian kéo dài, thậm chí bị yêu cầu bổ sung, điều chỉnh nhiều lần.

Theo thống kê từ Bộ Xây dựng, thời gian trung bình để hoàn tất thủ tục xin giấy phép xây dựng tại các địa phương là từ 90 - 120 ngày, chưa kể những trường hợp hồ sơ phải bổ sung nhiều lần. Điều này không chỉ làm tăng chi phí đầu tư mà còn tạo ra sự thiếu minh bạch, dễ dẫn đến cơ chế "xin - cho" vốn là lực cản lớn đối với môi trường đầu tư.

Tại Công điện số 78/CĐ-TTg ngày 29/5/2025, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính yêu cầu cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục hành chính trong lĩnh vực xây dựng, trọng tâm là bỏ thủ tục cấp phép xây dựng đối với các công trình đã có quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500 hoặc có thiết kế đô thị được phê duyệt.

Đây không chỉ là biện pháp giảm gánh nặng cho dân mà còn là chủ trương xóa bỏ dư địa của hành vi tiêu cực, chuyển từ “tiền kiểm” sang “hậu kiểm”, phù hợp với tinh thần xây dựng Chính phủ số, chính quyền phục vụ nhân dân.

Bài toán “hậu kiểm”: Minh bạch hay buông lỏng?

Với quyết tâm mạnh mẽ trong cải cách hành chính, TP. Hồ Chí Minh và Đồng Nai chuẩn bị thí điểm bỏ giấy phép xây dựng.

Tại TP. Hồ Chí Minh, lãnh đạo Sở Xây dựng cho biết đã chuẩn bị cơ sở dữ liệu về quy hoạch chi tiết 1/500, kết nối thông tin qua hệ thống quản lý xây dựng và nền tảng GIS. Điều này cho phép người dân tra cứu, đăng ký và theo dõi tiến độ xây dựng theo hình thức trực tuyến, hạn chế tối đa sự can thiệp chủ quan của cán bộ công quyền. Đây được xem là một bước đi phù hợp với định hướng chuyển đổi số, tăng tính minh bạch, đồng thời giúp người dân xây nhà thuận tiện hơn, không phải đi xin từng tờ giấy.

Còn tại Đồng Nai, địa phương có tốc độ đô thị hóa cao, đang thu hút nhiều dự án bất động sản, khu công nghiệp cũng đã xây dựng hệ thống dữ liệu số phục vụ công tác quy hoạch và quản lý xây dựng. Việc thí điểm bỏ giấy phép xây dựng tại đây sẽ là cơ hội để tỉnh hiện đại hóa bộ máy quản lý đô thị, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi hơn cho nhà đầu tư, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghiệp, logistics và phát triển hạ tầng.

Việc bỏ giấy phép xây dựng không có nghĩa là nới lỏng quản lý. Trái lại, đây là lúc cần cơ sở dữ liệu quy hoạch chính xác, minh bạch và sẵn sàng để người dân dễ dàng tra cứu. Chính quyền cần có hệ thống giám sát hậu kiểm hiệu quả, kết hợp giữa công nghệ số (camera, bản đồ số, dữ liệu GIS) và lực lượng thanh tra xây dựng đủ năng lực, đủ thẩm quyền.

Nếu không kiểm soát chặt chẽ khâu hậu kiểm, dễ dẫn đến tình trạng xây dựng sai phép, phá vỡ quy hoạch, khó xử lý dứt điểm, nhất là tại các địa bàn đang đô thị hóa nhanh. Câu hỏi đặt ra: Ai giám sát? Giám sát bằng gì? Và xử lý sai phạm như thế nào?

Việc bỏ giấy phép xây dựng không phải là “tặc lưỡi cho qua”, mà là động lực để thúc đẩy hiện đại hóa quản lý đô thị, đòi hỏi dữ liệu mở, quy trình rõ ràng và trách nhiệm minh bạch. Đây là chuyển biến tư duy quản lý từ kiểm soát hành vi sang kiểm soát kết quả – chỉ cho phép những gì đáp ứng quy hoạch và xử lý nghiêm mọi hành vi sai lệch.

Dù là bước đi khó, nhưng nếu làm đúng, quyết liệt và đồng bộ, người dân sẽ không còn phải “xin” được quyền xây dựng chính ngôi nhà của mình. Khi đó, cải cách mới thực sự chạm đến quyền lợi thiết thực và củng cố niềm tin của xã hội.