Khi con tôm và cây lúa về sống chung một nhà

Ngoài việc giúp tăng thu nhập, đây còn là mô hình thích ứng tốt với biến đổi khí hậu hiện nay.

Đến nhiều vùng đất gần giáp biển đang có mô hình luân canh tôm - lúa ở huyện An Minh, tỉnh Kiên Giang, nhiều nông dân nói rằng, nơi đây đa số là đất nhiễm phèn, chỉ trồng lúa mùa, mỗi năm chỉ sản xuất được một vụ.

Lợi nhuận bất ngờ trên vùng đất khó

Trước đây, lúa mùa có thời gian sản xuất kéo dài đến 6 - 7 tháng mới thu hoạch và năng suất không cao nên người dân để ăn chứ không có bán. Còn hiện nay, mô hình luân canh tôm - lúa ở huyện An Minh giúp nông dân thu lợi rất cao.

Nông dân Phạm Văn Hoàng Diệu ở xã Đông Thạnh, huyện An Minh cho hay, thời điểm này anh cũng như nhiều nông dân khác ở địa phương đang làm lúa. Sau vụ lúa này mới cải tạo lại đất rồi thả tôm giống nuôi.

Đặc biệt, theo anh Diệu, anh đang trồng lúa hữu cơ chứ không phải trồng lúa theo cách truyền thống, phun nhiều thuốc hóa học. Với cách làm này, cây lúa hữu cơ chủ yếu dùng chất thải tôm nuôi trong ruộng vụ trước, là nguồn phân bón rất tốt.

Ngoài ra, do làm một vụ lúa xong nghỉ, chuyển qua vụ tôm đã cắt đứt được chuỗi phát triển của sâu bệnh, nên sâu bệnh không lây lan qua các vụ được. Vì vậy, đỡ tốn nhiều chi phí. Về phía con tôm, nhờ nguồn nước sạch nên cũng phát triển tốt, đỡ tốn chi phí thức ăn.

Theo tính toán của anh Diệu, mô hình luân canh tôm - lúa cho lợi nhuận từ 180 - 200 triệu đồng/ha/năm. Điều quan trọng hơn mà anh Diệu chia sẻ là mô hình rất bền vững, con tôm và cây lúa song hành, hỗ trợ nhau, vốn đầu tư thấp, ít rủi ro và quy trình thực hiện đơn giản. Mô hình này còn thân thiện với môi trường, bảo vệ sức khỏe cả người sản xuất lẫn người tiêu dùng.

Từ năm 2016, qua nhiều kênh thông tin, nông dân ở xã Đông Thạnh đã bắt đầu tiếp cận mô hình tôm - lúa. Lúc đầu, chỉ số ít hộ làm, do hiệu quả nên diện tích nhân rộng ngày càng nhanh. Hiện nay, hầu hết nông dân trong xã đều làm theo mô hình này. Toàn huyện An Minh hiện có trên 47.000ha nuôi trồng thủy sản, trong đó, nông dân làm theo mô hình tôm - lúa khoảng 39.000ha.

Cây lúa, con tôm ngày càng "có giá"

Đến thăm Hợp tác xã (HTX) Tôm - cua - lúa Thạnh An, xã Đông Thạnh, huyện An Minh, cây lúa, con tôm nơi đây ngày càng "có giá", nông dân thu nhập ngày càng cao, HTX ngày càng lớn mạnh theo thời gian.

Từ năm 2016, HTX chỉ có 13 thành viên, diện tích sản xuất chưa đến 20ha nhưng đến nay đã lên đến 61 thành viên, với tổng quy mô gần 400ha. Và dự kiến nơi đây sẽ mở rộng quy mô lên khoảng 1.000ha mô hình tôm - lúa.

Ông Nguyễn Văn Khánh - Giám đốc hợp HTX Tôm - cua - lúa Thạnh An phấn khởi cho biết, thời điểm thành lập, các xã viên đa phần canh tác theo tập quán truyền thống, việc xuống giống tôm hay gieo sạ lúa đều không đồng loạt. Hơn nữa việc liên kết với doanh nghiệp để tiêu thụ sản phẩm cũng chưa được thực hiện, bà con mạnh ai nấy làm.

Mọi chuyện thay đổi khi năm 2018, HTX vận động xã viên chuyển sang sản xuất theo mô hình tôm - lúa, đồng thời thực hiện ký kết với doanh nghiệp để sản xuất lúa hữu cơ xuất khẩu. "Cột mốc này đánh dấu bước phát triển mới trong đời sống và sản xuất của xã viên HTX", ông Khánh nói.

Theo đó, HTX của ông Khánh chủ yếu sản xuất giống lúa ST5, bởi thời gian sinh trưởng kéo dài đến 120 ngày, phù hợp với điều kiện canh tác của mô hình luân canh tôm - lúa. Hơn nữa, giống lúa này cũng có năng suất ổn định khoảng 4,9 tấn/ha, giúp nông dân có lợi nhuận hàng năm bình quân 24 - 25 triệu đồng/ha (do lúa hữu cơ nên doanh nghiệp cam kết mua cao hơn giá thị trường).

"Khi chưa liên kết với doanh nghiệp trong khâu cung cấp giống và thu mua lúa lúc thu hoạch, nông dân chỉ ưu tiên nuôi tôm, bởi thu nhập cao. Khi có doanh nghiệp lúa gạo liên kết, đầu ra ổn định, nông dân đã mạnh dạn trồng lúa luân canh tôm, từ đó diện tích lúa tăng dần, khác hẳn với việc nông dân chỉ tận dụng từ 40 - 50% diện tích của gia đình để trồng lúa vừa đủ ăn như trước đây", ông Khánh kể. Trong năm qua, HTX cung ứng 1.100 tấn lúa hữu cơ cho doanh nghiệp khi diện tích gieo trồng đang là 350ha.

HTX Tôm - cua - lúa Thạnh An đã và đang nỗ lực trong việc xây dựng nhãn hiệu gạo. Riêng về con tôm, HTX đã kết nối với doanh nghiệp triển khai các quy trình nuôi tôm tiên tiến, tiến tới chứng nhận tôm đạt chuẩn hữu cơ nhằm nâng cao giá trị cho con tôm.

Ngoài luân canh tôm - lúa ở ĐBSCL, nông dân nhiều địa phương ven biển còn làm mô hình lúa - tôm theo dạng vừa nuôi tôm, vừa trồng lúa trong cùng một diện tích. Hiện diện tích mô hình ở ĐBSCL đạt gần 190.000ha (chiếm 26,8% so với diện tích nuôi tôm của 8 tỉnh vùng ĐBSCL), dự kiến có thể tăng trong thời gian tới.

Theo Sở NNPTNT các địa phương ĐBSCL, lúa và tôm thực hiện theo mô hình đều được các doanh nghiệp bao tiêu sản phẩm nên bà con rất an tâm đầu tư. Ngoài tăng thêm thu nhập trên cùng diện tích sản xuất, mô hình tôm - lúa còn được xem là mô hình thích ứng rất tốt với tình hình biến đổi khí hậu hiện nay. Chưa dừng lại ở đó, hình thức nuôi này còn làm tăng khả năng cạnh tranh của con tôm vùng ĐBSCL trong bối cảnh giá bán tôm nguyên liệu trên thị trường thấp.