Từ chuyện mất ngủ thoáng qua đến hệ lụy âm thầm kéo dài

Trong nhịp sống hiện đại, mất ngủ không còn là hiện tượng hiếm gặp. Không ít người từng trải qua cảm giác nằm trằn trọc hàng giờ mà không thể chợp mắt. Tuy nhiên, nếu tình trạng này diễn ra liên tục, đó không còn là chuyện "mất ngủ thông thường" mà là dấu hiệu cảnh báo sức khỏe đang bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Theo số liệu từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), có tới 30-45% dân số trưởng thành trên toàn cầu gặp các vấn đề liên quan đến giấc ngủ. Riêng tại Việt Nam, một nghiên cứu của Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM năm 2023 cho thấy, có tới 48% người trưởng thành than phiền về chất lượng giấc ngủ, trong đó hơn 30% rơi vào tình trạng mất ngủ kinh niên.

Vậy mất ngủ ảnh hưởng đến sức khỏe như thế nào? Và liệu chúng ta có đang đánh giá quá thấp tác động của mất ngủ đối với thể chất lẫn tinh thần? Hãy cùng nhìn nhận vấn đề dưới lăng kính của y học hiện đại và kinh nghiệm thực tế.

Mất ngủ – thủ phạm âm thầm gây hại toàn thân

Giấc ngủ không đơn thuần là thời gian nghỉ ngơi của cơ thể, mà còn là khoảng thời gian để các cơ quan tự sửa chữa, phục hồi và tái tạo. Khi giấc ngủ bị gián đoạn hoặc thiếu hụt kéo dài, toàn bộ hệ thống sinh học của cơ thể sẽ bị rối loạn.

Tác động đến hệ thần kinh trung ương

Mất ngủ khiến não bộ hoạt động kém hiệu quả. Các nghiên cứu cho thấy, người thiếu ngủ thường gặp khó khăn trong việc ghi nhớ, mất tập trung, giảm khả năng xử lý thông tin và dễ bị kích động. Trên thực tế, các tai nạn giao thông, tai nạn lao động thường xuyên có nguyên nhân từ việc người điều khiển phương tiện bị thiếu ngủ.

Về lâu dài, mất ngủ có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh thần kinh như trầm cảm, rối loạn lo âu, Alzheimer và Parkinson.

Gây rối loạn chuyển hóa và tăng nguy cơ mắc bệnh mãn tính

Khi thiếu ngủ, cơ thể sẽ sản xuất nhiều hormone cortisol (hormone gây căng thẳng), đồng thời làm rối loạn insulin – hormone điều hòa đường huyết. Điều này dẫn đến nguy cơ cao mắc bệnh tiểu đường type 2, tăng huyết áp và béo phì.

Một nghiên cứu công bố trên Tạp chí Y học Nội khoa Hoa Kỳ (2021) cho thấy, chỉ cần ngủ ít hơn 6 tiếng mỗi đêm trong 1 tuần cũng có thể làm tăng 20% nguy cơ mắc hội chứng chuyển hóa.

Làm suy giảm miễn dịch

Thiếu ngủ làm giảm khả năng sản xuất các cytokine – chất giúp chống lại viêm nhiễm. Người mất ngủ thường xuyên dễ mắc cảm lạnh, nhiễm trùng và khó hồi phục sau bệnh. Đặc biệt, trong bối cảnh hậu COVID-19, một hệ miễn dịch suy yếu là điều rất đáng lo ngại.

Mất ngủ và sức khỏe tinh thần: Cái vòng luẩn quẩn

Một thực tế đáng báo động là mối liên hệ hai chiều giữa mất ngủ và rối loạn tâm lý. Mất ngủ khiến tâm trạng tiêu cực, dẫn đến stress, lo âu. Ngược lại, người bị trầm cảm, rối loạn lo âu lại dễ mất ngủ – từ đó tạo thành vòng xoáy khó dứt.

Trầm cảm và mất ngủ là "đôi bạn đồng hành"

Theo một nghiên cứu tại Đại học Harvard (2022), khoảng 75% bệnh nhân trầm cảm có biểu hiện mất ngủ. Và ngược lại, những người mất ngủ kéo dài có nguy cơ bị trầm cảm cao gấp 10 lần so với người ngủ đủ giấc.

Gia tăng hành vi nguy hiểm

Mất ngủ lâu ngày làm tăng nguy cơ hành vi bốc đồng, mất kiểm soát và thậm chí có xu hướng tự làm hại bản thân. Các chuyên gia tâm thần học cảnh báo: người mất ngủ không nên chủ quan, mà cần được tư vấn sớm từ bác sĩ tâm lý.

Mất ngủ ảnh hưởng đến ngoại hình và chất lượng sống

Không chỉ tác động đến bên trong, mất ngủ còn biểu hiện rõ rệt ra bên ngoài.

Da xấu, nổi mụn, quầng thâm mắt: Khi ngủ, cơ thể sản sinh collagen – yếu tố duy trì sự đàn hồi và trẻ trung của làn da. Thiếu ngủ đồng nghĩa với quá trình tái tạo da bị gián đoạn.

Giảm ham muốn tình dục: Hormone sinh dục như testosterone (ở nam) và estrogen (ở nữ) đều bị ảnh hưởng bởi chất lượng giấc ngủ.

Hiệu suất lao động giảm sút: Sự tỉnh táo, sáng tạo và năng suất làm việc đều suy giảm đáng kể khi thiếu ngủ.

Những ai có nguy cơ mất ngủ cao?

Không ai hoàn toàn miễn nhiễm với mất ngủ, nhưng một số nhóm đối tượng dễ bị ảnh hưởng hơn:

Người làm việc theo ca, thường xuyên đổi múi giờ.

Người sử dụng điện thoại, máy tính nhiều vào ban đêm.

Người cao tuổi (do thay đổi hormone).

Phụ nữ giai đoạn tiền mãn kinh, mang thai.

Người mắc bệnh mãn tính hoặc đang điều trị bằng thuốc.

5. Làm gì khi bị mất ngủ?

Nếu tình trạng mất ngủ kéo dài trên 3 tuần, bạn cần thăm khám tại chuyên khoa Tâm thần – Nội thần kinh hoặc Trung tâm Giấc ngủ. Tuy nhiên, với các trường hợp mất ngủ nhẹ, bạn có thể tự điều chỉnh bằng lối sống.

Thói quen trước khi ngủ

Tắt các thiết bị điện tử ít nhất 1 tiếng trước giờ đi ngủ.

Tắm nước ấm hoặc nghe nhạc nhẹ giúp thư giãn.

Giữ phòng ngủ yên tĩnh, mát mẻ, ánh sáng dịu.

Xây dựng lịch sinh hoạt cố định

Đi ngủ và thức dậy vào cùng một giờ mỗi ngày, kể cả cuối tuần.

Tránh ngủ trưa quá lâu (chỉ nên ngủ 15–30 phút).

Không uống cà phê, rượu bia, hút thuốc vào buổi tối.

Sử dụng thảo dược hỗ trợ:

Một số loại trà như trà hoa cúc, trà tâm sen, trà lạc tiên được khoa học chứng minh có khả năng an thần nhẹ, giúp cải thiện giấc ngủ. Tuy nhiên, cần sử dụng đúng liều lượng, tránh lạm dụng.

Mất ngủ – Đừng xem nhẹ!

Mất ngủ không đơn thuần là việc thức trắng một đêm. Đó là chuỗi những xáo trộn sinh học kéo dài, âm thầm hủy hoại sức khỏe thể chất lẫn tinh thần. Giấc ngủ là “liều thuốc miễn phí” nhưng quý giá nhất mà cơ thể cần mỗi ngày.

Thay vì bỏ qua những biểu hiện như khó vào giấc, thức dậy giữa đêm, mộng mị hoặc tỉnh dậy mà vẫn mệt mỏi, hãy coi đó là "tín hiệu cảnh báo đỏ" và sớm có giải pháp.

Giấc ngủ ngon là nền tảng của một cuộc sống khỏe mạnh, hạnh phúc và tràn đầy năng lượng. Đầu tư cho giấc ngủ – cũng chính là đầu tư cho chính mình.