Tại hội thảo "Cung cấp thông tin về tác hại của thuốc lá và vai trò của chính sách thuế trong phòng chống tác hại của thuốc lá" do Bộ Thông tin và Truyền thông tổ chức ngày 13/8, bà Đinh Thị Thu Thủy, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Y tế), cho biết chi phí y tế năm 2022 do các bệnh liên quan đến sử dụng thuốc lá lên tới 108.000 tỷ đồng, tương đương 1,14% GDP.

Tuy nhiên, tổng nguồn thu thuế từ thuốc lá đạt 17.600 tỷ đồng, chưa bằng 1/5 của chi phí y tế, bà Thủy nhấn mạnh.

Việt Nam đứng 3 ASEAN về hút thuốc lá

Việt Nam dù đã có nhiều nỗ lực và đạt kết quả ban đầu trong công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá nhưng vẫn là một trong 15 nước có tỷ lệ nam giới trưởng thành hút thuốc lá nhiều nhất trên thế giới và đứng thứ 3 trong khu vực ASEAN. Ước tính mỗi năm, có 40.000-70.000 ca tử vong sớm/năm do sử dụng thuốc lá, theo WHO (Tổ chức Y tế thế giới).

Bà Thủy nói tại hội thảo: "Việt Nam vẫn đang thuộc nhóm các nước có mức thuế và giá thuốc lá thấp nhất thế giới, thấp hơn mặt bằng chung của các nước ASEAN. Giá một bao thuốc lá phổ biến nhất tại Việt Nam hiện chưa đến 1 USD, chỉ cao hơn Lào, Campuchia".

Từ năm 2008 đến 2019, Việt Nam đã 3 lần tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá, nhưng mức tăng thuế mỗi lần thấp. Khoảng cách giữa các lần tăng thuế khá dài: Năm 2008 tăng từ 55% lên 65%; năm 2016 tăng từ 65% lên 70%; và năm 2019 tăng từ 70% lên 75%.

Các chuyên gia cho rằng thuế và giá thuốc lá ở Việt Nam hiện nay rất thấp, vì vậy người dân và trẻ em dễ dàng tiếp cận, mua thuốc lá. Số liệu từ Tổng cục Thống kê (GSO) gần đây cho thấy mức tiêu thụ thuốc lá tại Việt Nam đang bắt đầu tăng trở lại: Từ năm 2022 đến 2023, tổng sản lượng sản xuất tại Việt Nam tăng hơn 10%.

Dẫn số liệu từ kết quả điều tra giá bán lẻ thuốc lá ở Hà Nội và TP.HCM năm 2023, bà Thủy cho biết trên thị trường có khoảng 40 nhãn hiệu thuốc lá có giá dưới 10.000 đồng/gói. Các phụ huynh cho con tiền ăn sáng cũng phải 20.000-30.000 đồng, và trẻ có thể dùng 10.000 đồng mua xôi, còn lại để mua thuốc lá”.

Bà Angela Pratt, Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam, đánh giá với xu hướng hiện tại sẽ không đạt được mục tiêu của Chiến lược quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá là giảm tỷ lệ hút thuốc lá ở nam giới xuống dưới 36% vào năm 2030. Bà cho rằng tăng thuế thuốc lá là cách nhanh và hiệu quả nhất để đạt được mục tiêu này.

Hai phương án nâng thuế với thuốc lá

Góp ý dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), Bộ Tài chính đã đề xuất 2 phương án điều chỉnh thuế suất đối với mặt hàng thuốc lá theo hướng giữ nguyên mức thuế suất 75% và bổ sung mức thuế tuyệt đối theo lộ trình tăng từng năm trong giai đoạn 2026-2030.

Phương án 1 sẽ tăng 2.000 đồng/gói ở năm đầu tiên, đạt mức tăng 10.000 đồng/gói vào năm 2030. Phương án 2 tăng 5.000 đồng/gói ngay từ năm 2026, tăng tịnh tiến 1.000 đồng/gói trong 5 năm kế tiếp, sẽ tới 10.000 đồng/gói vào năm 2030.

Tuy nhiên, Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam (VTA) chỉ đề xuất mức tăng 1.000 đồng/gói năm 2025, và tới năm 2030 cũng chỉ tăng mức 3.000 đồng/gói.