Trong dự thảo Nghị quyết của Chính phủ về phát triển nhà ở xã hội, Bộ Xây dựng vừa đưa ra đề xuất thu hút sự chú ý nhóm người dân bị thu hồi đất sẽ được quyền tiếp cận nhà ở xã hội theo cơ chế ưu tiên đặc biệt.

Theo đó, họ có thể mua hoặc thuê mua nhà ở xã hội ngay trong dự án mà không cần chứng minh thu nhập, không xét điều kiện về nhà ở và cũng không phải tham gia bốc thăm phân suất.

Đề xuất còn mở rộng áp dụng cho các hộ tái định cư theo hình thức mua hoặc thuê mua nhà ở xã hội, cùng những trường hợp đã chuyển nhượng đất cho chủ đầu tư để phục vụ phát triển dự án. Đây được xem là bước đi bổ sung quan trọng, hướng tới nhóm người vừa mất đất vừa có nhu cầu ổn định chỗ ở tại nơi ở mới.

Cơ quan chức năng cho biết, mục tiêu của cơ chế này là thúc đẩy người dân bàn giao đất nhanh hơn, qua đó rút ngắn tiến độ giải phóng mặt bằng và tạo quỹ đất sạch để triển khai dự án. Đồng thời, chính sách giúp đảm bảo người bị thu hồi đất có chỗ ở ổn định, lâu dài ngay tại khu vực phát triển dự án, hạn chế tối đa xáo trộn cuộc sống.

Bộ Xây dựng vừa kiến nghị cơ chế đặc biệt người bị thu hồi đất được ưu tiên mua, thuê mua nhà ở xã hội ngay tại dự án. Ảnh: Gia Linh

Hiện nay, Luật Nhà ở 2024 đã quy định người bị thu hồi đất chưa được bồi thường bằng nhà hoặc đất có quyền mua nhà ở xã hội nếu chưa có nhà hoặc diện tích nhà ở bình quân dưới mức tối thiểu. Song quy trình thực tế vẫn yêu cầu chứng minh thu nhập và điều kiện nhà ở, gây vướng mắc cho các hộ bị thu hồi đất vốn đang trong giai đoạn chuyển đổi nơi sinh sống.

Thực tế cũng cho thấy cơ chế bồi thường bằng nhà ở gần như chưa được triển khai rộng rãi. Mặc dù Luật Đất đai 2024 đã quy định bồi thường bằng tiền, đất hoặc nhà ở, nhưng việc thiếu hướng dẫn định giá, phân bổ và chuẩn bị quỹ nhà khiến phương án bồi thường bằng nhà ít được áp dụng. Người dân thường chọn nhận tiền, còn chủ đầu tư lại e ngại bố trí quỹ nhà do tác động đến cơ cấu sản phẩm và lợi nhuận.

Theo các chuyên gia, thời gian qua, việc thiếu quỹ nhà và thủ tục phức tạp khiến tiến độ giải phóng mặt bằng, nhất là tại các dự án nhà ở xã hội và khu đô thị mới, gặp nhiều trở ngại. Điều này làm chậm tiến độ bố trí nơi ở ổn định cho người dân, dễ phát sinh khiếu nại và khiến doanh nghiệp không có mặt bằng sạch triển khai dự án.

Theo giới quan sát, đề xuất của Bộ Xây dựng nếu được chấp thuận sẽ bổ sung “điểm tựa” pháp lý quan trọng, giúp cải thiện tiến độ dự án, vừa bảo vệ quyền lợi cư dân bị thu hồi đất, vừa góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển ít nhất 1 triệu căn nhà ở xã hội trong thời gian tới.